De extreemrechtse Geert Wilders liet begin juni 2025 de Nederlandse regering vallen omdat ze het asielbeleid niet verder wou afbouwen. Pijnlijk daarbij was hoe Wilders in zijn argumentatie naar België verwees, waar de regering-De Wever het asielbeleid wél wil afbouwen. Laat dit even doordringen …

De federale regering besliste eerder al de ondersteuning voor Lokale Opvang Initiatieven (LOI’s) te stoppen. Fedasil zou het tegen 2029 moeten stellen met minder dan één vijfde van zijn huidige federale dotatie en de regering wil het aantal opvangplaatsen tot één derde reduceren. Ondertussen blijft de opvangcrisis realiteit. Fedasil en de Belgische overheid zijn in de voorbije vier jaar al ruim 10.000 keer veroordeeld omdat ze het recht op opvang van asielzoekers niet respecteren. Ruim 3.000 asielzoekers wachten vandaag op opvang. Zo organiseert de Belgische overheid mee de dakloosheid in Brussel. Het regeerakkoord voorziet ook om het leefloon van subsidiair beschermden te verlagen, tot een zogenaamde ‘integratietegemoetkoming’. Verder maakte deze regering ook gezinshereniging van erkende vluchtelingen moeilijker, zeker voor subsidiair beschermden.

België heeft zo vandaag het strengst asiel- en migratiebeleid ooit, pocht minister van Asiel & Migratie, Anneleen Van Bossuyt (N-VA). De coalitiepartners zwijgen instemmend.

CONTRAPRODUCTIEF BELEID

Helaas klopt het dat België nog nooit zo streng is geweest voor vluchtelingen. Bovendien neemt deze regering het voortouw in een race-to-the-bottom tussen EU-lidstaten om asiel en migratie moeilijker te maken. Het discours over vluchtelingen wordt daarbij steeds meer ontmenselijkend: internationale (mensen)rechtsregels wijken voor het buikgevoel. Deze uitzichtloze concurrentie met extreemrechts levert op korte termijn misschien ideologische punten op voor partijen aan de rechterzijde. Ze scoren op de kap van kwetsbare mensen die hun land zijn ontvlucht en voor wie de Conventie van Genève in het leven is geroepen.

Het huidige beleid zal de opvangcrisis verergeren én de inclusie van erkende vluchtelingen vertragen.

Maar bovenal: het zal niet werken. Het huidige beleid is ronduit contraproductief. Het zal de opvangcrisis verergeren én de inclusie van erkende vluchtelingen vertragen. Dat leert het REFUFAM-onderzoek, dat zopas verscheen in het boek ‘Vluchtelingengezinnen na erkenning. Barrières en trajecten naar inclusie’ en in tien ‘beleidsbrieven’. Eerder al onderzochten leden van het REFUFAM-consortium de leefsituatie van kinderen en gezinnen in asielcentra, de moeilijkheden bij het ondersteunen van jonge vluchtelingen en bij de gezinshereniging van erkende vluchtelingen, en de grijze zone tussen migratierecht en mensenrechten. Bij iedere stap in het inclusietraject van vluchtelingen laat het beleid kansen liggen en bemoeilijkt het hun sociale inclusie.

PERMANENTE OPVANGCRISIS

De contraproductiviteit begint al bij aankomst, wanneer asielzoekers hun aanvraag “internationale bescherming” doen. Die aanvraag opent een wettelijk gegarandeerd recht op asielopvang. Maar alleenstaande mannen worden naar de straat verwezen of naar crisisopvang waar de zorg ontoereikend is. Het maandenlange wachten in onzekerheid en de ontbering van de straat heeft impact op hun welzijn. De ‘straatschade’, zo leren rapporten van ngo’s, wreekt zich tijdens de uitgestelde asielopvang, waardoor de procedure voor ‘internationale bescherming’ langer duurt en onzekerder wordt.

De kwaliteit van de opvang is op vele plaatsen ondermaats. Geen enkel van de bestaande asielcentra is ooit voor opvang gebouwd.

De kwaliteit van de opvang is op vele plaatsen ondermaats. Geen enkel van de bestaande asielcentra is ooit voor opvang gebouwd. Aftandse militaire gebouwen, oude ziekenhuizen, rusthuizen of vakantiecentra vormen een netwerk van een honderdtal opvangcentra die geen van allen aan minimale kwaliteitscriteria voldoen. De veiligheid en integriteit van bewoners in het huidige opvangnetwerk is nergens écht gegarandeerd, en zeker niet voor de groeiende groep van kinderen en gezinnen die er soms jarenlang verblijven (Fournier et al, 2023).

Waar er investeringen nodig zijn om minimale kwaliteit van asielopvang te garanderen, wil de regering-De Wever net honderden miljoenen besparen op opvangplaatsen. Men droomt van een afbouw van ‘de instroom’ en hoopt zo de 35.000 bestaande opvangplaatsen te reduceren tot amper … 12.000. Het is de kroniek van een aangekondigde mislukking, met een verdere escalatie van de opvangcrisis. Het beleid is gebaseerd op foute cijfers, leert ook een factcheck van Knack.

Dat de regering bovendien eerst de Lokale Opvang Initiatieven (LOI’s) afbouwt, past in de dominante logica van “nog minder kwaliteit” van opvangaccommodaties. De impact op de integratie van vluchtelingengezinnen zal groot zijn. Als “iemand” nog het verschil maakte, dan wel deze LOI’s, die vaker inzetten op woonbegeleiding en het versterken van een lokaal netwerk, samen met vrijwilligersorganisaties en gastvrije initiatieven.

ZOEK JE EIGEN WEG

Ook na hun erkenning maakt het huidige beleid het vluchtelingen nodeloos moeilijk. Eén van de belangrijkste drempels in de inclusietrajecten van vluchtelingengezinnen, leert ons onderzoek, is hun instabiele woontoestand. Noch het Vlaamse, Brusselse of Waalse woonbeleid geven thuis: erkende vluchtelingen krijgen na erkenning géén ondersteuning bij het vinden van een woning, waar de wooncrisis in de grote steden steeds nijpender wordt. Dat leidt vaak tot langer verblijf in het opvangcentrum of tot precaire huisvesting met slechte woonkwaliteit tegen een te hoge prijs. De ‘lokale binding’ als voorrangscriterium bij sociale huisvesting werkt als een apartheidsmaatregel die erkende vluchtelingen de toegang tot sociale huisvesting koudweg ontzegt. ‘Welvaartschauvinisme’ heet dat: als middelen schaars zijn en wachtlijsten lang, geef dan voorrang aan ‘eigen burgers’.

De ‘lokale binding’ als voorrangscriterium bij sociale huisvesting werkt als een apartheidsmaatregel.

Erkende vluchtelingen en andere nieuwkomers zijn daar de dupe van. Ze moeten in de eerste maanden en jaren dan ook geregeld verhuizen. Dat zet hun inburgeringstraject onder druk, maakt het moeilijker om werk te vinden of te houden, onderbreekt de schoolloopbaan van kinderen en bemoeilijkt de opbouw van sociale contacten met buren. Dit herhaaldelijke verhuizen zorgt er ook voor dat men elke keer opnieuw moet beginnen: de inschrijving in een gemeente, waardoor ze hun inburgeringstraject kan opstarten, een officieel adres om de huurwaarborg te krijgen van het OCMW, enzovoort. Zolang dat er niet is, zitten zij vast in een vicieuze cirkel. Ook lang na hun aankomst blijven ze noodgedwongen onderweg.

DOOLHOF

De gesprekken met ruim 100 erkende vluchtelingen en ruim 100 hulpverleners in ons onderzoek leren hoe het beleid tal van de drempels opwerpt voor erkende vluchtelingen. Ze komen terecht in het doolhof van de Belgische en Vlaamse bureaucratie. Ze stoten op papieren grenzen en verdwalen in digitale aanmeldingen. Van geïntegreerde benadering is geen sprake, ondanks de intenties van ‘trajectbegeleiders’ bij de Agentschappen Integratie en Inburgering, die zijn overstelpt met te zware dossierlast.

Erkende vluchtelingen belanden in een doolhof van slecht op elkaar afgestemde beleidsdomeinen.

Op papier lijkt het onthaal- en integratiebeleid van vluchtelingengezinnen in België nochtans strak gestroomlijnd. De taken van verschillende overheidsdiensten lijken duidelijk verdeeld: Fedasil coördineert de opvang tijdens de asielprocedure, het OCMW start de bijstand op, het Agentschap Integratie en Inburgering is er voor taalondersteuning en het inburgeringstraject, de VDAB buigt zich over opleiding en werk, en de kinderen kunnen naar school. Dat lijkt helder. Alleen werkt het in de praktijk anders. Nieuwkomers verdwalen niet alleen tussen overheidsdiensten zoals AgII, VDAB, OCMW en gemeentelijke loketten, maar ook tussen tal van andere actoren zoals ziekenfondsen of banken. Erkende vluchtelingen belanden in een doolhof van slecht op elkaar afgestemde beleidsdomeinen. Beleidsmakers verwachten van deze mensen snelle stappen naar inburgering en inclusie. Wat hen vertraagt, is niet het gebrek aan engagement of zelfredzaamheid, wel een gebrek aan ondersteuning.

Ons onderzoek toont helder dat de verantwoordelijkheid daarvoor vooral bij het niet gecoördineerde beleid van de verschillende overheden in dit complexe land ligt. Vluchtelingengezinnen moeten na erkenning zelf hun weg zoeken. Een minderheid kan daarbij beroep doen op allerlei vrijwilligers en initiatieven, die de gaten in het overheidsbeleid vullen. Maar zij kunnen de vraag niet aan, en zo missen vele vluchtelingen de broodnodige begeleiding op hun inclusiepad.

IDEOLOGIE OF INCLUSIE?

Kortom, onderzoek confronteert ons met de contraproductiviteit van het huidige asiel- en integratiebeleid. Ideologische spierballengerol en politieke statements over ‘het-strengste-asielbeleid-ooit’ verhullen hoe dit beleid de kans mist om vanuit een kwalitatieve asielopvang al tijdens de procedure werk te maken van echte inclusie. Gebrekkige opvang, onvoldoende begeleiding, de vele gaten in het beleid na erkenning, met een totaal gebrek aan woonondersteuning, een te eenzijdige nadruk op taal en een gebrek aan geïntegreerde begeleiding van erkende vluchtelingen vertragen net hun inclusietrajecten. Het ontmenselijkend discours doet daarbovenop ook het draagvlak voor solidariteit krimpen.

Ideologie of inclusie: de keuze is aan de regeringspartijen.

Vandaar onze oproep om terug naar de humanitaire essentie te gaan van de Vluchtelingenconventie van Genève. Maak het beleid opnieuw humaan en evidence based, in plaats van ideologische heilige huisjes te verdedigen die contraproductief zijn. We pleiten voor een paradigmawissel, die de nood aan asielopvang én begeleiding als een structureel gegeven in onze samenleving erkent, zolang we in een wereld van conflicten leven. Onderzoek toont onweerlegbaar hoe we een ander toekomstperspectief mogelijk kunnen maken voor vluchtelingengezinnen, door in te zetten op hun welzijn en sociale mobiliteit en daarvoor de drempels weg te nemen. Bij gebrek aan geïntegreerde begeleiding belooft een ‘strengere’ aanpak vooral contraproductief te zullen uitpakken. Ideologie of inclusie: de keuze is aan de regeringspartijen.

De boekvoorstelling vindt plaats op 25 september om 19u (Blijde Inkomststraat 22, 3000 Leuven).

BRONNEN

• Debruyne, P. (2024). Gezinshereniging onder druk. Transnationaal sociaal werk. EPO. Gezinshereniging onder druk: transnationaal sociaal werk | Odisee - Kenniscentrum Gezinswetenschappen.
• Derluyn, I. (2023). Hier en ginder: hoe we jonge vluchtelingen kunnen ondersteunen. Owl Press.
• Desmet, E. (2023). Migratierecht: Tussen mens en staat. Lannoo Meulenhoff-Belgium.
• Fournier, K., Van Acker, K., Geldof, D. & Heyerick, A. (2022). Kind zijn in een asielcentrum. Kansen versterken voor gezinnen na de vlucht. Leuven, Acco. Kind zijn in een asielcentrum | Odisee Kenniscentrum Gezinswetenschappen.
• Groeninck, M., Carlier, L., Debruyne, P., Geldof, D., Orsini, G., Van den Bogaard, R. & Vandevoordt, R. (red.) (2025). Vluchtelingengezinnen na erkenning. Barrières en trajecten naar inclusie. Acco. Vluchtelingengezinnen na erkenning | Odisee - Kenniscentrum Gezinswetenschappen.
• www.refufam.be.
• www.refufam.be/policy-briefs/.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 7 (september), pagina 20 tot 23

• asiel
• migratie
• De Wever I
• Anneleen Van Bossuyt