Met Nieuwe tijden, nieuw socialisme zet sp.a een ambitieus maatschappijproject in de steigers. Socialistische partijen zijn inderdaad op hun best wanneer ze de blik strak op de toekomst richten. Vertrekpunt daarbij zijn twee klassiek socialistische waarden: rechtvaardigheid en solidariteit. De partij hekelt de 'hyperconcentratie van rijkdom en macht in handen van een steeds kleinere club'. Terecht brengt sp.a dit ook in verband met de toenemende ongelijkheid en de teloorgang van de democratie. Daarom wil de partij ons sociaal model versterken met nieuwe vormen van bescherming en zekerheid. Een ambitieuze herverdelingspolitiek is belangrijk. Echter, ze kan de ongelijkheid slechts tot op zekere hoogte wegwerken. Het fundamentele probleem dat socialisten moeten aanpakken, is de concentratie van eigendom én beslissingsmacht in de handen van een kapitaalkrachtige elite.

Inkomensongelijkheid hangt immers nauw samen met vermogensongelijkheid. Wie meer activa bezit, strijkt tevens de inkomsten op die eruit voortvloeien. In de meeste landen van de wereld kromp het publiek vermogen – de overheidsactiva – ten voordele van privaat vermogen. Volgens het recentste World Inequality Report beperkt dit de capaciteiten van overheden om ongelijkheid tegen te gaan. Thomas Piketty illustreert dit aan de hand van de Chinese en Russische ervaringen met privatisering. De transitie van een planeconomie naar een markteconomie ging in beide landen gepaard met de drastische afbouw van de publieke activa. Meer nog dan in China (waar de privatisering tot hiertoe minder drastisch was) leidde dit vooral in Rusland tot toenemende inkomensongelijkheid. Eigendom impliceert immers beslissingsmacht. De groeiende concentratie van privaat eigendom stelt een kleine elite in staat om de economie in functie van haar eigen gewin in te richten.

Meer publiek eigendom is cruciaal om met die oligarchische tendensen te breken. Ook in het Westen. Een nog duidelijker voorbeeld van een land met een krimpend publiek vermogen en een stijgende ongelijkheid is immers het Verenigd Koninkrijk. Nergens was de aangroei van het privaat vermogen groter. Het netto publiek vermogen (dat is het publiek vermogen afgezet tegenover de overheidsschuld) daarentegen is negatief. Labour wil daarom de privatiseringen van de afgelopen decennia terugdraaien. Sinds het aantreden van Jeremy Corbyn als partijleider en het succes bij de parlementsverkiezingen verkeert de partij in topconditie. Labour tracht de bakens van het debat over economie en samenleving grondig te verzetten. De partij doet daarvoor beroep op Andrew Cumbers. Deze Schotse politieke econoom, en auteur van Reclaiming Public Ownership. Making Space for Economic Democracy (2012), was de belangrijkste academische spreker op een recent Labour-partijcongres over 'alternative models of ownership'.

Onder publiek eigendom verstaat Cumbers zowel overheidsbedrijven als niet-statelijke eigendomsvormen zoals coöperatieven. Met deze bewust pluralistische kijk wil Cumbers ons hoeden voor de beleidsfouten van het verleden. Publiek eigendom mag geen synoniem zijn voor bureaucratische, sterk hiërarchische en starre overheidsbedrijven. Een veelheid aan publieke eigendomsvormen is net de sleutel tot een democratisch beheerde economie. Of zoals Corbyns rechterhand John McDonnell het stelt: 'Ours will only become an economy for the many, if we significantly broaden ownership'. Een eerlijkere verdeling van eigendom is volgens Labour tevens een voorwaarde om allen te laten delen in de geproduceerde rijkdom.

Labour onderscheidt drie alternatieven voor privaat eigendom: 1) nationale of regionale overheidsbedrijven, 2) stedelijke en lokale bedrijven, en 3) coöperatieven. Met de belofte van een fiscaal gunsttarief profileert Labour zich bovendien als de belangenbehartiger van kleine ondernemingen en de ontluikende commons economie. De focus ligt op het samenspel van verschillende eigendomsvormen en geografische schalen. Labour wil bijvoorbeeld een nationaal coördinatienetwerk oprichten van regionale waterbedrijven met inspraak voor werknemers, gebruikers en gemeenschappen.

Ook in eigen land is 'nieuw socialisme' ondenkbaar zonder nieuwe vormen van publiek eigendom. We kunnen het eigendomsvraagstuk niet langer uit de weg gaan. We staan vandaag tegenover een offensieve rechterzijde die onze publieke diensten op alle bestuursniveaus wil privatiseren of uitbesteden. Zonder meer zet sp.a in op een sterke publieke dienstverlening. De partij moet daarover niettemin een duidelijkere visie formuleren. Het werk van Cumbers kan als leidraad dienen. Hanteer een brede definitie van publiek eigendom, stimuleer de commons economie en houdt rekening met schaaldynamieken.

Wees stoutmoedig. Waarom niet ijveren voor de opname van werknemers en gebruikers in de raden van bestuur van intercommunales en overheidsbedrijven? Toon aan wat socialisten onder democratie verstaan en versterk het draagvlak voor publieke voorzieningen. Door de controle toe te vertrouwen aan allen brengen we een diepere identificatie tot stand tussen onszelf en de publieke diensten. De bekende Canadese filosoof Charles Taylor heeft gelijk wanneer hij stelt dat socialisten terug de dadendrang van weleer moeten tonen. De opdracht is tweeledig: pak de ongelijkheid aan de bron aan en doe mensen opnieuw geloven in hun vermogen om te wegen op de politiek. Aan ons om twee vliegen in één klap te slaan door het publiek eigendom in ere te herstellen.

(Andrew Cumbers geeft op 26 april een lezing op het symposium We Own it!, een samenwerking van Vooruit en ACOD Cultuur. Iedereen is van harte welkom. Aanvang 13u.)

Samenleving & Politiek, Jaargang 25, 2018, nr. 4 (april), pagina 22 tot 23

• opinie
• ongelijkheid
• herverdeling