De crisis is bezworen. Er werd een compromis bereikt rond het Groeipakket, zoals de Vlaamse kinderbijslag tegenwoordig heet, en de Vlaamse regering is gered. Hoera! Toch? Maar wat moeten we nu denken van dat compromis?

Vooreerst: het stond in de sterren geschreven dat een automatische koppeling aan de gezondheidsindex nu onhaalbaar was. Dat heeft te maken met de weeffouten in het systeem, maar heeft uiteraard ook politieke en ideologische redenen. Eerst de weeffouten.

DE WEEFFOUTEN IN HET HUIDIGE SYSTEEM

Weeffout 1: 'elk kind is gelijk'

Bij de regionalisering van de bevoegdheid over de kinderbijslag besliste men in Vlaanderen (maar ook in Wallonië) dat 'elk kind is gelijk' het vertrekpunt moest worden. En volgens die politieke logica volgde daaruit dat elk kind een gelijk, en hoog, basisbedrag moest krijgen. Zo werd in Vlaanderen het Groeipakket geboren dat geen rekening hield met de werkelijke noden van de gezinnen.

Het is uiteraard onzin dat elk kind gelijk is; een kind geboren in armoede heeft gans andere noden en veel meer ondersteuning nodig dan een kind geboren in de hogere middenklasse, bijvoorbeeld. Maar de keuze voor een uniform hoog basisbedrag per kind betekende wel dat het gros van het budget uitgesmeerd werd over alle gezinnen. Dat bleek in de huidige discussie een fundamenteel knelpunt.

Weeffout 2: het loslaten van de automatische indexering

En daar komt een tweede fout bovenop: het loslaten van de automatische indexering. Toen de kinderbijslag nog verankerd zat in de federale sociale zekerheid, werden de bedragen – net zoals bij de ambtenarenlonen en de uitkeringen het geval is – automatisch geïndexeerd bij overschrijding van de spilindex (gebaseerd op de gezondheidsindex). Bovendien was het budget ook geoormerkt binnen de sociale zekerheid: het kon niet voor iets anders worden gebruikt.

De regionalisering haalde de kinderbijslag uit de sociale zekerheid en de financiering was niet langer geoormerkt: de Vlaamse regering kon met dat geld in principe doen wat ze wilde. Dat liet de politieke geest uit de fles. Mijn waarschuwing toen was dat het Groeipakket, en het bijhorende budget, zo een speelbal zou worden van de politiek. Bij elke besparingsronde zou men kijken naar die grote pot geld van het Groeipakket. En zo geschiedde.

De financiering was niet langer geoormerkt binnen de sociale zekerheid. Bij elke besparingsronde zou men kijken naar die grote pot geld van het Groeipakket. En zo geschiedde.

Bij de Septemberverklaring van 2021 moest en zou de jobbonus ingevoerd worden, en daarvoor werd onder meer geld gevonden bij het Groeipakket. De basisbedragen – zoals je weet: hoog en voor iedereen gelijk – zouden slechts met 1% geïndexeerd worden. Kort daarna brak de energiecrisis los, en de rest is geschiedenis.

Enter de huidige context. In Terzake zei ik dat je daar eigenlijk geen goede kant meer aan kon krijgen net ómdat het Groeipakket een spel is geworden van politiek gesjacher én omdat elk kind, ongeacht nood, een hoog basisbedrag krijgt waardoor een flukse aanpassing aan de werkelijke levenskosten plots een zeer dure operatie zou worden. Omdat er niet gedifferentieerd werd naar noden van het kind, zou dat ook betekenen dat veel van dat geld naar de midden- en hogere inkomensgroepen zouden gaan.

Weeffout 3: de sociale toeslagen

En dan is er nog het derde probleem: de sociale toeslagen. Het is ook een weeffout. Want omdat het basisbedrag uniform en hoog was, was het gewicht van de sociale toeslagen per definitie beperkt. Bijvoorbeeld: vandaag is het basisbedrag 172 euro tegenover 54 euro voor de sociale toeslagen. Als je dus alleen de sociale toeslagen wil verhogen om gericht de mensen te helpen die het meer nodig hebben, dan moet je die wel héél fors verhogen om enig effect te bereiken.

Binnen de huidige architectuur van het Groeipakket is het gewoon heel moeilijk herverdelen. Bij een inflatie van om en bij de 9% (schatting Planbureau) zit je dan met een onoplosbaar probleem. Het is de logica zelf om het Groeipakket koopkrachtvast te maken (en dus automatisch te indexeren). Maar in de huidige context zou dat veel geld kosten en dat vooral geven aan wie het minder nodig heeft. Alleen de sociale toeslagen verhogen, zou – omwille van het beperkte gewicht van de toeslagen – in het geheel onvoldoende zijn om de gezinnen met de grootste noden afdoende te helpen.

LOGISCH COMPROMIS, MAAR WEL WAT PROBLEMEN

Het huidige compromis van de Vlaamse regering dan: de besparing wordt teruggedraaid en alle bedragen worden terug jaarlijks aan 2% geïndexeerd. De sociale toeslagen worden met 15 euro verhoogd. Dit jaar en volgend jaar krijgen de rechtgevende kinderen op sociale toeslagen een premie van 100 euro extra. Het is een logisch compromis, maar er zijn wel wat problemen.

Dit is niet de forse verhoging van de toeslagen die nodig was om de meest kwetsbaren béter te beschermen.

Indexering van 2% is uiteraard te weinig om koopkrachtverlies te vermijden. De verhoging van de toeslagen met 15 euro is nét voldoende om voor de kwetsbare gezinnen dat koopkrachtverlies te vermijden. Dit is dus niet de forse verhoging van de toeslagen die nodig was om de meest kwetsbaren béter te beschermen. De premie van twee keer 100 euro doet dat wel; dat kan je beschouwen als een gerichte ondersteuning van kwetsbare gezinnen. Maar het is tijdelijk. Bovendien dreigt het probleem terug te komen, want die 2% indexering is nog steeds onderhevig aan politieke beslissingen. Het is teleurstellend dat er pad is uitgetekend om op termijn, als de inflatie opnieuw normale proporties heeft aangenomen, de kinderbijslag weer koopkrachtvast te maken.

En, bovendien, speelt er politieke ideologie. De politieke onwil om een dure volledige indexering door te voeren heeft ook te maken met het feit dat het budget werd afgewogen met de jobbonus die men per se wilde versterken. Maar daarvan weten we dat het geen doelmatige koopkrachtmaatregel is. Er worden dus twee maatregelen met elk een andere finaliteit afgewogen als in een nulsomspel. Ook dat is een gevolg van het loswrikken van de kinderbijslag uit de sociale zekerheid.

Hadden we nu een Groeipakket gehad die vanzelf meer gaf aan wie het meer nodig had, dan was de discussie rond indexering makkelijker te beslechten.

Tot slot, de crisis maakt duidelijk dat de weeffouten uit het Groeipakket moeten. Het systeem is gewoon niet geschikt om in crisistijden mensen gericht te ondersteunen, en ook in normale tijden is het niet doelmatig genoeg in de strijd tegen armoede. Hadden we nu een Groeipakket gehad die vanzelf meer gaf aan wie het meer nodig had, dan was de discussie rond indexering makkelijker te beslechten: dat zou sowieso een gerichte maatregel geweest zijn. Dat is de call to arms: waar blijft het plan voor een fundamentele herziening van het Groeipakket?

• Vlaamse regering
• armoede
• Groeipakket
• kinderbijslag