'Gemiddelde Belg op één na rijkste van Europa', kopte Het Laatste Nieuws eind vorig jaar spectaculair. Enkel Nederland doet beter. Volgens Allianz Trade, die alle spaargelden, beleggingen en vormen van pensioensparen meeneemt, bedraagt het gemiddelde vermogen van de Belg 121.000 euro, exclusief eigen vastgoed. Heuglijk nieuws, zou je denken. Maar evenzeer bedrieglijk nieuws, want het is zoals de statisticus die verdrinkt in water van gemiddeld 1 meter diep. We zouden zicht moeten hebben op de precieze verdeling over de groepen, maar dat is niet het geval.

Het blijft gissen hoe groot de vermogensongelijkheid in ons land is. Zeker, Ludwig Verduyn brengt de rijkste families in beeld en Steven Vanden Bussche het vastgoed van de 1%, maar er ontbreken harde administratieve data om de ongelijkheid in kaart te brengen. Onderzoek van Sarah Kuypers en Ive Marx toont evenwel aan dat de top 10% zo'n 40% van het totale vermogen bezit, en de top 1% zelfs 12%; maar gedetailleerd zicht op de vermogensverdeling hebben we nog steeds niet. Op vlak van inkomensongelijkheid behoort België wel tot de betere leerlingen van de klas. Al nuanceert nieuw, voorlopig onderzoek van André Decoster en Nabil Sheikh Hassan meteen die status: als we ook inkomen uit financieel vermogen mee in rekening nemen, blijkt België plots een pak ongelijker. Hun lopend onderzoek sluit aan bij wat ook historicus Bas Van Bavel staaft, namelijk dat vermogensongelijkheid altijd al de motor is geweest achter ongelijkheid.

De Rijkste Belg is momenteel Eric Wittouck, met een geschat vermogen van zo'n 10,8 miljard euro. Om een idee te geven hoeveel dat is: dat is meer geld dan als je 15.000 euro per dag (!) had verdiend sinds de dag dat Jezus geboren werd. Het is een exuberante en onaanvaardbare grote som geld. Zowel het verdiensteargument (hij heeft niet 1.000 keer harder gewerkt dan iemand anders), als het rechtvaardigheidsargument (in Vlaanderen wordt 1 op 7 kinderen geboren in een kansarm gezin) vallen hier weg. Toch is Eric Wittouck een kleine vis op mondiaal niveau. Hij staat pas op plaats 212 in de Forbes 500. Het gaat hard bij de superrijken. In 2018 was Jeff Bezos de rijkste man ter wereld met een vermogen van 112 miljard; vandaag is dat Bernard Arnault met 186 miljard. De rijkste 1% stak bijna twee derde van alle nieuwe rijkdom van de afgelopen 2 jaar in hun zak - bijna twee keer zoveel als de rest van de wereldbevolking.

De superrijken hebben zich teruggetrokken uit de samenleving; ze zijn de echte onverschilligen.

Ondanks deze duizelingwekkende vermogens zien we nog altijd veel schroom om de aanval op de allerrijksten in te zetten, ook bij links. 'De vermogens zullen ontsnappen', 'het zal de begroting niet redden', 'we kunnen de overheidsschuld er niet mee dempen', 'we moeten niet afgunstig zijn', … Er is weinig animo om de grote vermogens te belasten. Eat the rich is een slogan van radicaal-links, zo klinkt het. Nochtans zijn de argumenten van het limitarisme, een stroming die stelt dat er een grens gesteld moet worden aan hoe rijk iemand mag zijn en waartoe ook Dick Timmer behoort, stilaan onweerlegbaar: extreme rijkdom is nefast voor zowel onze democratie, onze welvaart, als ons klimaat. De superrijken hebben zich teruggetrokken uit de samenleving; ze zijn de echte onverschilligen. Het naoorlogse contract tussen kapitaal en arbeid is door hen eenzijdig opgezegd. Amazon realiseerde in de pandemie monsterwinsten, terwijl zijn werknemers moeten vechten voor een deftig loon. Het is dus hoog tijd dat we ons feller uitspreken over het beteugelen van extreme rijkdom. Met een forse erfenisbelasting voor de superrijken en een progressieve belasting op de grootste vermogens.

Dit zijn geen silver bullets. Mochten zulke maatregelen tegen de 1% er ooit komen, dan zijn de maatschappelijke uitdagingen van de 99% niet plotsklaps weg. De fiscaliteit rechtvaardig maken, de welvaartsstaat beschermen en vernieuwen, het onderwijs en de arbeidsmarkt als sociale lift herstellen, discriminatie en racisme aanpakken, en oplossingen voor honderdeneen andere maatschappelijke problemen blijven nodig. Ook de klimaatopwarming zal er niet magisch mee verdwijnen. Zeker, ecologische rechtvaardigheid gaat gepaard met het indammen van de monetaire macht van de 1%. Maar zelfs als we de spilzucht van enkele miljardairs aanpakken, en bijvoorbeeld een totaalverbod op privévluchten (goed voorstel!) zouden invoeren, hebben we nog steeds een knoert van een klimaatprobleem.

In 2024 geen federaal regeerakkoord zonder de opstart van een vermogenskadaster.

Eén van de voornaamste redenen waarom een progressieve belasting op vermogens er niet komt is vooralsnog het gebrek aan politieke wil, zelfs nog maar om ze in kaart te brengen. Men pleit liever voor een kadaster voor leefloners dan voor vermogenden. Er is nochtans een politieke alliantie mogelijk. Een alliantie tussen échte socialisten en échte liberalen. Socialisten vanuit het principe van rechtvaardigheid (de zwaarste schouders dragen de zwaarste lasten), liberalen vanuit het principe van verdienste (je hebt er geen verdienste aan om geboren te zijn in een gefortuneerde familie). Tuurlijk zal revolutie niet meteen plaatsvinden en hangen de miljardairs morgen niet aan de guillotine. De politieke realiteit is wat ze is. Maar het kan al een eerste stap zijn om in 2024 geen federaal regeerakkoord te sluiten zonder de opstart van een vermogenskadaster, dat technisch perfect mogelijk is. En met liefst een socialist op Financiën, de meest sociale ministerpost die er is.

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 1 (januari), pagina 2 tot 4

• 1%
• superrijken
• vermogensongelijkheid