Volgens De Stemming blijft een meerderheid tussen N-VA en Vlaams Belang voorlopig politieke science fiction. Politiek is wiskunde en 'computer says no'. Vlaams Belang peilt op 24,6% (+6,1%) en steekt daarmee N-VA voorbij als grootste formatie, die terugvalt op 21% (-3,8%). N-VA verklaart bovendien principieel tegen een cordon sanitaire te zijn. Bart De Wever laat de deur echter op een kier en legt de bal in het kamp van Vlaams Belang. Of het uiteindelijk in 2024 tot een samenwerking komt, is een voorspelling waar weinigen (inclusief uw dienaar) zich aan durven wagen. Een dag, laat staan een jaar, is een eeuwigheid in de politiek. Zolang er geen meerderheid behaald wordt, blijft het bij een folie à deux waarbij N-VA en Vlaams Belang een derde partner zullen moeten overtuigen. Al kunnen ook alternatieve scenario's, zoals een minderheidsregering met gedoogsteun van Vlaams Belang, op tafel komen.

Wat echter in menig analyse ontbreekt, is het benoemen van de risico's die samenwerking tussen N-VA en Vlaams Belang inhoudt voor de partijen zélf. Die zijn immers enorm.

In België blijft alles voorlopig bij speculatie, maar in het buitenland is de lakmoesproef al achter de rug. Besturen met radicaal-rechts vormt geen uitzondering meer. In Rome zwaait Giorgia Meloni van Fratelli d'Italia als eerste vrouwelijke premier ooit de plak, waarvoor Lega van Matteo Salvini de weg heeft geplaveid. In Zweden legt premier Ulf Kristersson het lot van zijn centrumrechtse regering in handen van gedoogsteun van de Zweden Democraten. Ook de Vrijheidspartij van Oostenrijk (FPÖ) heeft tweemaal haar geluk in een regering met ÖVP beproefd. En in Nederland depanneerde de Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders als gedoogpartner van Rutte I. Deze regeringen waren geen onverdeeld succes. Ze illustreren dat besturen met radicaal-rechts risico's inhoudt, waarbij zowel radicaal-rechts als de partners hard van de troon kunnen donderen. Van grote dromen komen vaak grote teleurstellingen.

Besturen met radicaal-rechts houdt risico's in. Van grote dromen komen vaak grote teleurstellingen.

BEPERKTE LEVENSVERWACHTING

Verscheidene regeringen met radicaal-rechts als coalitie- of gedoogpartner in het buitenland hadden slechts een beperkte levensverwachting.

Bij onze noorderburen zei PVV-leider, Geert Wilders, zijn gedoogsteun aan Rutte I nog niet halverwege de ambtstermijn op na mislukte begrotingsonderhandelingen. PVV verloor nadien 9 zetels en zou nooit nog het succes evenaren van voor haar regeringsavontuur.

In Oostenrijk bleken beide regeringsdeelnames van FPÖ evenmin een verhaal van rozengeur en maneschijn. In 2000 werd FPÖ in een centrumrechtse regering geconfronteerd met de economische realiteit die hen noopte tot pijnlijke economische hervormingen. Dit leidde tot spanningen en afscheuringen, ontslag van FPÖ-ministers, waarna ze electoraal werd afgestraft en het boetekleed moest aantrekken. In 2017 liet FPÖ zich opnieuw verleiden tot een paringsdans, ditmaal met bondskanselier Sebastian Kurz. Ook dit kabinet was geen lang leven beschoren toen bleek dat FPÖ verstrikt was geraakt in een gênant schandaal.

Tot slot beet Lega in Italië eveneens na een kort moment van gloria in het stof. De coalitie tussen Matteo Salvini's Lega en de Vijfsterrenbeweging bleek instabiel. Salvini trok de stekker eruit, omdat ze volgens hem onwerkbaar was geworden door interne onenigheid. Al bleek Lega ook betrokken bij schandalen en schimmige deals met Russische overheidsbedrijven. Electoraal kreeg Lega een mokerslag, waar Fratelli d'Italia van profiteerde. Zij mogen het nu ook eens proberen.

WAT HEBBEN N-VA EN VLAAMS BELANG TE WINNEN OF VERLIEZEN?

Deze buitenlandse voorbeelden indachtig, rijst de vraag wat N-VA en Vlaams Belang te winnen of verliezen hebben bij een samenwerking. We kunnen dit afwegen aan de hand van de doelstellingen die partijen doorgaans nastreven: (1) inhoud (policy), (2) macht (office) en (3) electoraal gewin (vote).

Inhoudelijke congruentie (policy) is de meest logische reden voor samenwerking: beide partijen zouden elkaar kunnen vinden in gezamenlijke speerpunten op het vlak van Vlaamse autonomie, integratie en inburgering, aanpak van criminaliteit, met nadruk op behoud van tradities en het afzetten tegen 'woke'. Toch is de afstand op sociaaleconomisch vlak tussen de neoliberale recepten van N-VA en het sociale imago van een volkspartij dat het Vlaams Belang probeert op te bouwen groot. N-VA zelf benadrukt vaak dat er onvoldoende raakvlakken zijn, en dat Vlaams Belang met de grove borstel door zijn programma en personeel moet gaan.

Buitenlandse voorbeelden suggereren dat radicaal-rechtse partijen worstelen met de omslag van oppositie- naar beleidspartij.

Ook inzake office zijn er stevige kanttekeningen te plaatsen. Het is hoogst onzeker of partnerschap tussen N-VA en Vlaams Belang zal leiden tot een slagkrachtige overheid die effectief zaken zal kunnen verwezenlijken. Buitenlandse voorbeelden suggereren dat radicaal-rechtse partijen aarzelen om compromissen te sluiten en worstelen met de omslag van oppositie- naar beleidspartij. Daardoor vielen ze – denk maar aan Wilders, Salvini of Haider – door de mand als onbetrouwbare partners, wat resulteerde in instabiliteit en keizers zonder kleren. Sommige (minderheids)regeringen leidden tot vervroegde verkiezingen, omdat radicaal-rechts dwarslag en akkoorden blokkeerden. Verantwoordelijkheid dragen, bleek niet zelden een splijtzwam binnen radicaal-rechtse partijen waarbij ministers diametraal tegenover de partijtop kwam te staan, met interne verdeeldheid, afsplitsingen en electoraal verval tot gevolg. Bovendien schoten sommige radicaal-rechtse partijen zwaar tekort qua professionalisering en bleken ze ervaring te missen. Oppositie voeren in het parlement kent immers geen vergelijk met besturen. Competent personeel vinden om kabinetten te bevolken, is daarbij cruciaal. Ook ondervonden radicaal-rechtse partijen aan de lijve dat macht kan corrumperen. Dit werd duidelijk in de Ibiza-gate affaire waar het Oostenrijkse FPÖ-kopstuk Heinz-Christian Strache in verzeild geraakte, maar ook elders zijn voorbeelden te vinden.

Tot slot bleek dat zowel radicaal-rechtse regerings- of gedoogpartners en hun mainstream kompanen niet moeten rekenen op beloning door het electoraat (vote): radicaal-rechtse partijen verloren in de meeste gevallen fors na machtsdeelname en deden jaren over herstel.

VEEL OP HET SPEL

N-VA heeft de afgelopen jaren naarstig gewerkt aan een imago van 'wat we zelf doen, doen we beter'. Haar gehele strategie staat in functie van het voeden van het narratief dat het federale België niet werkt, terwijl Vlaanderen garant staat voor goed bestuur. Is N-VA bereid om die reputatie te grabbel te gooien voor een precaire en prille affaire met het Vlaams Belang? De Vlaamse regering kan niet vallen. Vroegtijdige verkiezingen zijn uitgesloten. Als het misloopt, zijn de enige opties het in het zadel hijsen van een alternatieve meerderheid of voort spartelen tot de volgende stembusgang. Bovendien vormt de ballotage in 2024 de 'grootmoeder aller verkiezingen' met naast Europese, federale en Vlaamse ook nog lokale verkiezingen in de herfst. Een regionale regering met Vlaams Belang zal Bart De Wever de facto tot persona non grata bombarderen, wat machtsdeelname op andere niveaus kan hypothekeren. Er circuleren nu al scenario's om de coalitievorming te linken. Als N-VA serieus stappen richting confederalisme wil zetten, zal ze hoe dan ook bondgenoten moeten vinden over de taalgrens. Pogingen om het land te hervormen, dreigen anders bij voorbaat te floppen. Vooruit waarschuwde al te passen voor een lokaal bestuur met N-VA als deze laatste ten prooi valt aan de sirenenzang van Vlaams Belang. Zo dreigt Bart De Wever opnieuw zijn afspraak met de geschiedenis te mislopen.

Is N-VA bereid om de reputatie van goed bestuur in Vlaanderen te grabbel te gooien voor een precaire affaire met Vlaams Belang?

Hoewel Tom Van Grieken in zijn boek En nu is het aan ons (2020, Uitgeverij Egmont) uitdrukkelijk de wens uitspreekt om niet meer aan de zijlijn te staan, staat voor Vlaams Belang nóg meer op het spel. Hoewel in principe elke partij maximaal macht nastreeft en besturen verdere legitimering en een ongeziene consolidatie zou betekenen, ligt dit voor Vlaams Belang moeilijk. Het zit momenteel in een comfortabele positie: het kan voluit oppositie voeren en zelf zijn maagdelijk imago behouden. Dit verleent het – tot het tegendeel bewezen is, gezien het gebrek aan een counterfactual – een geloofwaardigheid en authenticiteit waar tegenstanders stikjaloers op zijn. Bovendien hoeft Vlaams Belang helemaal niet toe te treden tot een (minderheids)regering om invloed uit te oefenen. Vanuit de oppositiebanken weegt de partij al op het beleid, gezien concurrenten al jarenlang standpunten overnemen. Het zal moeten aantonen dat het in staat is compromissen en politieke akkoorden te sluiten, met realistische oplossingen te komen, beleid te voeren en verantwoordelijkheid te dragen. Laat dat net zijn waar het schoentje wringt. Vlaams Belang heeft in zijn decennia als oppositiepartij hoge verwachtingen gecreëerd, die moeilijk in te lossen zijn. Je afzetten tegen de elite wordt moeilijk als je er zelf deel van uitmaakt. Vraag maar aan N-VA.

• column
• Vlaams Belang
• N-VA