De belangrijkste verkiezingen van 2024 zijn die van 13 oktober. De partijen en de media zullen zich toespitsen op 9 juni, want daar is het business as usual. Mensen, vooral professionelen, zijn gewoontedieren. Ze zoeken herkenbaarheid. En dus gaat het om de keuze tussen thema's en maatregelen. Het migratiethema en hoe vreemdelingen weg te houden. Het groene vraagstuk en hoe de klimaatdoelstellingen toch nog te halen. De sociale kwestie en hoe de sociale zekerheid te redden. Levensduurte en armoede en hoe de koopkracht te vrijwaren. De economie en hoe de winstverwachting van beleggers te garanderen. Of de nodige staatshervorming en hoe dan het Vlaamse Gewest meer Vlaanderen kan zijn. Elk thema heeft zijn partij. De sectaire partijruzies doen kranten verkopen en verhogen de kijkcijfers. Zo wordt hier dan 'aan politiek gedaan', in verkokerde zin, vanuit partijbelangen. Verkiezingen dienen om electoraten te winnen, zoals reclamefolders en supermarkten klanten aantrekken.

Peilingen geven nu al de verwachte resultaten weer: in dit gewest komt nationalistisch rechts aan zet, al dan niet met de steun van ranzig bruin, al dan niet in een compromis met een flinkse sociaaldemocratie. De framing is er. Enkele vragen blijven nog over. Hoe zal het federale België zo'n gewest omkaderen? Hoe zal de rechtse ondertoon van Europa de neoliberale EU bijsturen? En onder de radar lopen ook de sociale verkiezingen van 13 tot 26 mei; zij zullen in meer dan 7.000 ondernemingen de organen van sociaal overleg hebben vernieuwd.

IMPASSES BLIJVEN NA 9 JUNI 2024

Wat in elk geval al zeker is: 9 juni 2024 zorgt niet voor een doorbraak uit de impasses van vandaag. Blijft onverkort op de agenda staan: de staatsschuld, het pensioendossier, de belastinghervorming, het landbouw- en voedselvraagstuk, de tekorten op de arbeidsmarkt, de wooncrisis, de afbouw van het openbaar vervoer, onderwijs en cultuur, de wachtlijsten en tekorten in voorzieningen, de koopkracht, de stijgende armoede, enzovoort. Al die dossiers vragen om een structurele hervorming. En die komt er zeker niet. De maatschappelijke impasse blijft. En dus de onvrede van de bevolking. Omdat de politiek op die schaal wordt bedreven als symptoombestrijding, in het belang van deze of gene groep of sector. En het is gebleken dat particratie en instellingen op dat niveau niet in staat zijn tot zelfreiniging of herbronning. Het status quo zal dus gewoon wat verder naar rechts opschuiven.

Het is gebleken dat particratie en instellingen op het hogere niveau niet in staat zijn tot zelfreiniging of herbronning.

Al die staatkundige problemen komen echter samen in het samenleven van elke dag. Die zijn 'lokaal'. Ook al is dat lokale vandaag direct verbonden met 'elders', in het ommeland, gewest, land en continent en ja, de wereld. Lokaal is vandaag 'glocaal', een plaatselijke vorm van het globale. Nog belangrijker is dat de politieke agenda daar anders is opgebouwd. Hier komen de silo's, de sectoren en de bevoegdheden samen in dezelfde ruimte. Hier wordt eten een combinatie van landbouw, distributie, koopkracht en leefstijl. De klimaatuitdaging is hier mobiliteitsbeleid, zuivere lucht en temperatuur, energie en consumptiegedrag. Wonen wordt betaalbaarheid, isolatie van gebouwen, energiepremies en buurtvoorzieningen. Tewerkstelling is hier scholing, mobiliteit, geluidsoverlast, gemengde productieve buurten, en lonen en premies. Kortom: hier toont zich een complexiteit in tijd en ruimte die noch in de staatsinstellingen, noch de media, noch in de partijen, en zelden in de wetenschap wordt weergegeven.

Zoals ook het luisterverslag van Dominique Willaert in de Denderstreek aangeeft: achter de proteststemmen liggen vele concrete sociale en economische noden. En Jef De Rop en Ben Derudder (KULeuven) deden verhelderend onderzoek over de 'veranderende rol van Vlaamse burgemeesters'.

TRANSITIEPLAN VOOR HET LOKALE ECOSYSTEEM

Dat is dus de inzet van 13 oktober 2024. Het lokale eerst goed definiëren. Want het dichtbije ecosysteem is groter dan de gemeente en vergt dus beleid op intergemeentelijke schaal. De verouderde scheiding stad-platteland moet worden vervangen door een synergie. Vanaf nu moet dus worden nagedacht over die lokale ecosystemen. Zijn dat de 13 centrumsteden met ommeland, of gaat het om 20 kernen of om de al afgebakende regio's?

In elk geval moet het gaan om een ruimte waarbinnen de ecologische transities, korte ketens en circulaire economie, mobiliteit, ecosysteemdiensten, lokale diensten en voorzieningen in een eerste aanpak kunnen worden gedacht. We zullen snel zien dat elk van die lokale ecosystemen specifiek zijn: eigen morfologie en ecologie, verschillende landschappen, aparte ondergrond en watersystemen, een eigen mobiliteitsregime, een sociale geografie, een specifieke arbeidsmarkt… Van daaruit zijn de uitdagingen meestal zeer duidelijk. Welke aandachtspunten om hier de klimaatuitdaging, de tanende biodiversiteit of het natuurbehoud aan te pakken? Hoe hier de sociale ongelijkheid, met haar lokale pijnpunten, bestrijden, de armoede en de gezondheidszorg aanpakken? Met welke economie de lokale grondstoffen en talenten valoriseren? Welk onderwijs- en cultuurbeleid om de lokale diversiteit in één samenlevingsopbouw te betrekken? En welke media kunnen op die schaal informeren, agenda's opvolgen en mensen betrekken?

Een belangrijk onderdeel van de lokale politiek is het faciliteren van de sociale wederopbouw.

Om zo'n lokaal sociaal en politiek ecosysteem tot leven te wekken, volstaan politieke partijen en hun kiezers niet. De nodige transities inzetten gebeurt niet via de (al te vele) mandaten in raden en instellingen. Het komt er ook op aan de civiele maatschappij, het middenveld en de sociale bewegingen te winnen voor het project en zo de bevolking te betrekken. En vooral: het zal nodig zijn de sociale banden weder op te bouwen in deze geatomiseerde neoliberale erg egocentrische consumptiesamenleving. En dus is een belangrijk onderdeel van de lokale politiek die sociale wederopbouw te faciliteren. Dat gebeurt door in te zetten op samenwerking, op delen, op collectieve voorzieningen, op commons, op zelforganisaties eerder dan op individuele premies, markt en commercie, eigenbelang of individueel gedrag. De lokale verkiezingen moeten aanleiding zijn tot duurzame coalities, niet alleen tussen politieke partijen maar vooral met het actieve deel van de bevolking. Een soort lokale zuilvorming. Daar liggen de maatschappelijke keuzes. Daar ligt het grote ideologische debat. Hier zijn de teerlingen nog lang niet geworpen.

Inzet en vormgeving zijn dus totaal verschillend van de meer gemediatiseerde PR-debatten van 9 juni 2024. Noch de partijen, noch de media zijn erop voorbereid, en zullen dus de neiging hebben dezelfde campagnes voort te zetten. En intussen zien we hoe lokaal politici van partij veranderen, hoe lijsten en projecten een eigen naam krijgen, hoe de lokale context bepalend wordt. Laat dat het stappenplan zijn: het lokale ecosysteem afbakenen overheen verschillende gemeenten. Op die schaal de prioriteiten vastleggen op basis van een objectieve analyse van behoeften, mogelijkheden en talenten. Laat dat niet gebeuren vanuit de bestaande particratie alleen. Denk dus bijvoorbeeld aan een Staten-Generaal van het Middenveld in de loop van de campagne. Vanuit zo'n transitieplanning kan worden gewerkt aan coalitievorming zowel tussen partijen als met maatschappelijke actoren. Een nieuw sociaal contract.

Ook het middenveld zal uit zijn afwachtende en apolitieke kot moeten komen.

Want de transitie hangt niet alleen af van een gunstig verkiezingsresultaat, maar ook van een dynamiek in de civiele maatschappij. Een goed beleidsplan voor een lokaal ecosysteem vergt een andere mentaliteit, een andere methodiek en andere organisatievormen. En willen partijen niet meestappen in zo'n dynamiek dan moeten bewegingen als Hart boven Hard of Youth for Climate of Ringland of het Gents Solidariteitsfonds maar dreigen zelf lokale lijsten in te dienen! Ook het middenveld zal uit zijn afwachtende en apolitieke kot moeten komen.

VERSCHILLENDE SCHALEN IN EEN SPANNINGSVELD

Laten we een kat een kat noemen: internationaal overleg heeft tientallen jaren vooral veel woorden opgeleverd. Wat echt is veranderd, gebeurde op het terrein en vooral in de steden. Dat is op de laatste algemene vergadering van VN nog eens erkend. De Duurzame Ontwikkelingsdoelen zullen in 2030 niet worden gehaald door de landen, en dus moeten de steden een tandje bijsteken. Dat is de goede schaal om de transitie anders te denken en om te zetten in daden. Daar wordt de 'sense of urgency' gevoeld. Vermits de uitslag van de verkiezingen van 9 juni 2024 de verrechtsing zal doorzetten, is het ook op die lokale schaal dat de oppositie en het verzet tegen rechts beleid zal moeten worden voorbereid. Dat ook zal een politisering van middenveld en civiele maatschappij vergen.

Vanaf nu moeten de lijnen worden uitgezet van een lokale intergemeentelijke transitieplanning.

9 juni 2024 en 13 oktober 2024 zijn niet één grote verlengde verkiezingscampagne. De lokale verkiezingen worden een tweede ronde binnen de krijtlijnen die voor de zomer al worden vastgelegd. Laat ze vooral geen herkansing worden van dezelfde winnaars en verliezers. Vanaf nu moeten de lijnen worden uitgezet van een lokale intergemeentelijke transitieplanning. Dat worden dan ook de strepen in het zand tegenover het aangekondigde rechtse, meer autoritaire bezuinigingsbeleid.

• links
• steden
• gemeenteraadsverkiezingen
• column