Sinds het uitbreken van de economische crisis in Griekenland, is het politieke landschap door heel wat veranderingen gegaan. In deze bijdrage bekijken we hoe het de politieke partijen aan de linkerkant is vergaan. De Griekse communistische partij blijft daarbij buiten beeld, omdat de KKE nauwelijks heeft gewogen op het beleid en intern zo goed als geen verandering heeft doorgemaakt.

EXIT PASOK

Griekenland werd na de val van de Junta in 1974 afwisselend door het centrumrechtse Nea Dimokratia of door het sociaaldemocratische PASOK geregeerd. Datzelfde PASOK behaalde bij de parlementsverkiezingen in oktober 2009 nog een klinkende overwinning met 43,9% van de stemmen (geen ongewone score voor één van de twee partijen in Griekenland). Maar kort na de daarna moest toenmalig premier Giorgos Papandreou (zoon van de stichter van de partij, Andreas Papandreou) de hulp van buitenaf inroepen om het ontspoorde begrotingstekort onder controle te krijgen. De Europese Commissie, de ECB en het IMF verenigden zich in een zogenaamde trojka die het beleid van de komende jaren in Griekenland zou gaan bepalen. Het was het begin van een economische crisis die in de westerse recente geschiedenis zijn gelijke niet kent. En het was het einde van het politieke patroon dat we tot dan gewend waren.

Bij de tweede ronde van de parlementsverkiezingen in juni 2012, in volle crisistijd, bleef er van de indrukwekkende score van PASOK drie jaar eerder nog 12,3% over. Net genoeg om in een coalitie te stappen met Nea Dimokratia en het centrumlinkse DIMAR om zo de meerderheid in het parlement te halen en de opgelegde besparingsmaatregelen van de trojka te stemmen in twee zogenaamde memoranda in ruil voor twee noodleningen in een totaal van 130 miljard euro.

PASOK zal daarvoor zwaar worden afgestraft. In de parlementsverkiezingen van januari 2015 zakte de partij naar 4,7%, nog slechts een tiende van de stemmen vijf jaar eerder. Een dergelijke terugval van een sociaaldemocratische partij kreeg een naam: pasokification. Vele PASOK-politici hadden de bui al zien hangen en waren eerder in grote getale overgestapt naar SYRIZA, tot dan toe een vrij kleine coalitiepartij van extreemlinkse fracties die onder leiding van de jonge stokebrand Alexis Tsipras was opgeklommen tot een grote partij met veel steun vanuit de basis. Parlementsleden van de partij stonden een deel van hun parlementaire vergoeding af om sociale initiatieven financieel te steunen, wat de partij heel wat sympathie opleverde.

ENTER SYRIZA

SYRIZA wint diezelfde parlementsverkiezingen met ruim 36% van de stemmen. Het was een mandaat om het kreupel makende besparingsbeleid een halt toe te roepen. Posters met de slogan 'De hoop komt er aan' hingen overal in het land, en voor het eerst sinds jaren was er weer wat optimisme onder de Griekse bevolking. Het grootste stemmenkanon van de partij was Yanis Varoufakis, zelf geen lid van de partij. Alexis Tsipras werd de gevaarlijkste man van Europa genoemd, want de officiële lijn in Brussel was dat er niet van het besparingspad mocht worden afgeweken.

Om een meerderheid te vormen, koos Alexis Tsipras voor een coalitie met de extreemrechtse partij Onafhankelijke Grieken. Een ongemakkelijk huwelijk, waarbij beide kanten het bijna enkel eens waren dat het zware besparingsbeleid van de voorbije jaren diende te stoppen om de Griekse economie weer overeind te doen veren. En vooral ook een teken dat politieke ideologie blijkbaar af en toe terzijde kan worden geschoven bij SYRIZA.

Na het beruchte referendum waar de overgrote meerderheid van de Grieken zich uitsprak tegen een verder besparingsregime, ging SYRIZA in juli 2015 door de knieën voor de druk vanuit Brussel. De Griekse regering werd gedwongen om een nieuw memorandum met de crediteuren te ondertekenen. De vorige twee noodleningen waren nodig om vooral de Duitse en Franse banken te redden. In 2015 zag de situatie er helemaal anders uit: de Duitse en Franse banken waren gered met geld van Europese belastingbetalers, maar door de zware besparingen van de voorbije vier jaar dreigden de Griekse banken dit keer overkop te gaan. Grieken betaalden hun leningen niet meer terug, simpelweg omdat ze het geld niet meer hadden nadat ze zwaar hadden moeten inleveren op hun salaris of nadat ze hun baan waren kwijtgeraakt. Griekenland had de hulp broodnodig om de Griekse banken overeind te houden, zodat die opnieuw leningen konden verstrekken om de economie weer vlot te trekken. Op 20 juli werd er een overeenkomst gesloten voor een nieuwe noodlening van 86 miljard euro. Daarop stapt Varoufakis op en scheurt de fractie Links Platform zich van de partij af.

De bocht van 180 graden die SYRIZA maakte na het referendum, werd tijdens de parlementsverkiezingen van september 2015 nog niet afgestraft. Daarvoor was het vier jaar wachten, tot in juli 2019, toen Nea Dimokratia met ruim 39% van de stemmen de parlementsverkiezingen won. SYRIZA bleef achter met iets meer dan 31% van de stemmen. In een poging om het tij te keren en zich een nieuwe identiteit aan te meten, ging de partij verder als SYRIZA – Progressieve Alliantie.

Tijdens de regeerperiode had SYRIZA alle opgelegde besparingsmaatregelen van Europa door het parlement geloodst.

Tijdens de regeerperiode had SYRIZA alle opgelegde besparingsmaatregelen van Europa (het IMF nam geen deel aan het derde memorandum) door het parlement geloodst. Zelfs maatregelen waarvoor recht-liberale partijen zouden zijn teruggedeinsd, zoals het verminderen van de pensioenen, het verhogen van de pensioenleeftijd, het invoeren van elektronische huisuitzettingen zodat mensen niet meer kunnen protesteren in de rechtbanken, verdere privatiseringen, het inperken van het recht op staken, het verminderen van financiële steun aan kroostrijke gezinnen, en een primair surplus op de begroting hebben tot het jaar 2060 die enkel door middel van belastingverhoging in een recessie te halen is.

EXIT ALEXIS TSIPRAS

Tijdens de eerste regeringsperiode van de regering-Mitsotakis (2019–2023) viel de Brusselse strenge opvolging van het uitvoeren van de besparingsmaatregelen weg, en ging de nieuwe neoliberale premier verder met zelf gekozen hervormingen en besparingen. SYRIZA, als voornaamste oppositiepartij, voerde een bijzonder slappe politieke oppositie. Niet verwonderlijk omdat de partij als regering het pad had geëffend voor de hervormingen die Mitsotakis beoogde.

SYRIZA slaagde er zelfs niet in om de talrijke schandalen en crisissen (een afluisterschandaal, grote oversterfte bij corona, enorme bosbranden, een push-backbeleid tegen vluchtelingen, een treinramp, een boot met honderden vluchtelingen die zonk voor de Griekse kust, een enorme terugval in de index van persvrijheid) van de regering van Nea Dimokratia te verzilveren. De partij onder leiding van Alexis Tsipras zakte in juni 2023 nog verder weg tot 17,8%.

Dat was de aanleiding voor de partijleider om de handdoek in de ring te gooien. Alexis Tsipras was er in geslaagd om SYRIZA van een klein partijtje om te vormen tot een politieke speler van formaat, maar de laatste jaren lijkt het er op dat de partij irrelevant was geworden. Tijdens de zomer van dit jaar was SYRIZA stuurloos en werd de procedure opgestart om de opvolger van Alexis Tsipras aan te duiden. De gedoodverfde kandidate leek Efi Achtsioglou te gaan worden, de voormalige minister van Werk die tijdens haar ambtstermijn een heel aantal onpopulaire maatregelen door het parlement had geloodst.

ENTER STEFANOS KASSELAKIS

Maar de zomer van 2023 had een verrassing in petto: de onbekende Stefanos Kasselakis stelde zich kandidaat. In het voorjaar was zijn naam op de kieslijsten toegevoegd als een overzees kandidaat (Kasselakis woonde de laatste jaren in de VS), maar als nobele onbekende slaagde hij er niet in om als parlementslid verkozen te worden. Als buitenstaander werd hij in september verrassend als de nieuwe leider van SYRIZA gekozen. Daarmee heeft de partij met een politieke primeur te maken: SYRIZA heeft een partijleider die niet in het parlement zetelt.

Merkwaardig is dat niemand echt keek naar de politieke standpunten van Kasselakis. De Griekse media volgden de nieuwe partijleider als een celebrity: we weten waar hij dagelijks naar de sportschool gaat, we weten dat hij homofiel is en een Amerikaanse partner heeft, en we kennen de naam van zijn hond. We weten tevens ook dat hij voor de investeringsbank Goldman Sachs heeft gewerkt, dat hij een ondernemer was (naar verluidt zelfs een reder) en dat hij uit een gegoede familie komt. Naar eigen zeggen, heeft hij daarmee de vijand leren kennen. Hij voer vroeger een neoliberale koers, en nu zou hij tot inzicht zijn gekomen.

Kasselakis is jong, energiek en weet de sociale media goed te bespelen. Daarmee lijkt hij in staat te zijn om premier Mitsotakis met dezelfde wapens te bestrijden. Die is ook heel nadrukkelijk aanwezig op Facebook, Twitter maar vooral TikTok, daarbij ondersteund door het communicatiebedrijf Edelman. Maar vooral: Kasselakis is een outsider die zijn vingers niet heeft verbrand aan het stemmen van besparingsmaatregelen de voorbije jaren, en blijkbaar is de aanhang van SYRIZA bereid om de sprong in het ongewisse te wagen met de jonge dertiger, hoewel lang niet iedereen in de partij even blij is met de nieuwe leider.

Kasselakis is een outsider die zijn vingers niet heeft verbrand aan het stemmen van besparingsmaatregelen de voorbije jaren

Kasselakis is nog nieuw in zijn rol en is omstreden. We hebben SYRIZA na zijn verkiezing nog geen coherent oppositiebeleid zien voeren. Integendeel, de partij lijkt op imploderen te staan, nadat er kritiek op de nieuwe voorzitter te horen was in de partijrangen. De implosie lijkt te worden bevestigd door de resultaten van de gemeenteraadsverkiezingen van oktober, waarbij kandidaten van de partijsignatuur nauwelijks verkozen raakten. Merkwaardig ook: partijleider Kasselakis was in de VS tijdens diezelfde gemeenteraadsverkiezingen, waar hij in het huwelijk bleek te zijn getreden met zijn partner. En vanuit de VS heeft hij ondertussen ook al vooraanstaande partijleden uit de partij gegooid.

Of SYRIZA een nieuwe adem zal vinden, of in de komende maanden uit elkaar zal spatten, zal nog moeten blijken. Dat de partij niet meer te vergelijken is met het SYRIZA van tien jaar geleden, mag voor iedereen wel duidelijk zijn.

EN WAT MET PASOK?

Hoe is het PASOK de voorbije jaren vergaan? Na de pasokification van tien jaar geleden worstelde de partij met de identiteit van sociaaldemocratische partij. Er werd een nieuwe partij gesticht, KINAL – Griekse afkorting voor Beweging voor Verandering, waar PASOK zou in opgaan samen met nog een paar kleineren partijen, maar het initiatief mislukte. PASOK deed in 2014 nog mee aan de Europese parlementsverkiezingen onder de naam Olijfboom, maar ook zonder succes. De partij kon het verleden niet van zich af schudden. Het duurde tot december 2021 voor de partij weer voluit de naam PASOK durfde te gebruiken onder de nieuwe voorzitter in de figuur van de weinig charismatische Nikos Androulakis.

Het duurde tot december 2021 voor de partij weer voluit de naam PASOK durfde te gebruiken.

Ondanks het feit dat PASOK bij de laatste parlementsverkiezingen 11,8% van de stemmen had binnengehaald, en daarmee de derde partij werd, wist de partij ook niet echt een coherent oppositiebeleid te voeren. Toen bleek dat de Griekse inlichtingendienst, onder de controle van het politieke bureau van premier Mitsotakis, de telefoon van voorzitter Androulakis had afgetapt, was de reactie van de partijleider erg lauw. Veel meer dan verontschuldigingen van Mitsotakis kreeg de partijleider van PASOK niet.

Op vraag van SYRIZA om samen een front te vormen tegen de hegemonie van Nea Dimokratia, reageerde Androulakis steeds afwijzend. Zijn bedoeling is om alleen de grootste oppositiepartij te worden en nadien PASOK weer aan de macht te brengen. In de huidige omstandigheden lijkt het er op dat hij daar nog heel wat geduld voor zal moeten hebben.

Desondanks gaven de resultaten van de recente gemeenteraadsverkiezingen in oktober hoop voor de partij. In Athene wist de PASOK-kandidaat Charis Doukas in de tweede verkiezingsronde onverwacht de zittende burgemeester Kostas Bakoyiannis – tevens neef van Kryiakos Mitsotakis – de burgemeesterssjerp te ontfutselen. En in de tweede stad van het land, Thessaloniki, moest uittredend burgemeester Konstantinos Zervas de duimen leggen voor een kandidaat die door PASOK werd gesteund. Androulakis kijkt nu uit naar de komende Europese parlementsverkiezingen om te kijken of zijn partij haar remonte daar kan verzilveren.

ZWAKKE LINKERZIJDE

Maar ondertussen zit Griekenland met een heel zwakke linkerzijde die nauwelijks oppositie voert. Je zou denken dat dit de regerende partij Nea Dimokratia goed uit komt, maar we zien de voorbije weken dat de partij in haar tweede regeringstermijn haar eigen grootste vijand is. Tijdens de zomer stapte minister van Burgerbescherming, Notis Mitarakis, op omdat hij vakantie nam op een luxejacht op het moment dat grote delen van het land in brand stonden. En in september diende minister van Scheepvaart, Miltiades Varvitsiotis, zijn ontslag in nadat de bemanning van een ferry een passagier in het water duwde in de haven van Piraeus. Varvitsiotis drukte zijn medeleven op een bizarre manier uit: 'Ik denk dat er vandaag mensen zijn die rouwen om het slachtoffer en mensen die rouwen om degenen die hun werk gingen doen, om een salaris, een leefbaar loon naar huis te brengen en die vandaag van moord worden beschuldigd'.

Onder dit politieke gesternte lijkt Griekenland nu verder te hobbelen naar de volgende parlementsverkiezingen van juni 2027. Dat geeft tijd aan de linkerzijde tot bezinning, want op het huidige pad lijkt er niet meteen uitzicht op een kentering van de politieke koers.

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 9 (november), pagina 64 tot 69

• Griekenland
• Syriza
• PASOK

LINKS IN EUROPA

Zeitenwende in Duitsland: quo vadis, links?

Gunther Martens

Oud en nieuw links in Centraal-Europa

Peter Vermeersch

Hoe de Slowaakse SMER en Hlas uit S&D vlogen

Nassreddin Taibi

Griekenland, land zonder linkse oppositie

Bruno Tersago