Sinds uit De Stemming bleek dat de Vlaming 100 dagen voor de verkiezingen migratie het grootste probleem vindt, is er iets interessants gebeurd met het migratiedebat. Voor het eerst werd er in prime time tijd gemaakt voor migratieonderzoek. Het hielp dat wereldvermaard migratie-expert Hein De Haas net een boek had uitgebracht over ‘Hoe migratie echt werkt’. In de Tafel van Gert en talloze andere media ontkrachtte De Haas een aantal migratiemythen. De belangrijkste mythe gaat over een potentiële ‘migratiestop’. De Haas is daarover stellig. Minder migratie is een optie, maar dan ‘zullen we ook moeten kiezen welke bedrijven we failliet laten gaan‘. Met andere woorden, we kunnen niet zonder migratie, toch niet als we een open en welvarende samenleving willen blijven. Intuïtief is dit iets wat veel mensen weten. Zelfs aan de (extreem) rechterzijde wordt steeds de deur opengehouden, al is dat dan enkel voor bepaalde ‘types migranten‘ (lees: blanke, hoogopgeleide westerlingen).

HET AUSTRALISCHE MODEL

Dat laatste toont aan dat het ‘migratiedebat’ in feite niet gaat over migratie op zich, maar over racisme. Slogans als ‘Eigen Volk Eerst’ en ‘Baas in Eigen Land’ maken dat duidelijk. Aan de basis ligt de angst dat ‘anderen’ over ‘ons’ gaan heersen, dat het ‘eigen volk’ de controle verliest en finaal achtergesteld wordt. Die angst is de voorbije halve eeuw diep de publieke opinie binnen gesijpeld en besmet elke denkoefening over migratie. De vaststelling – van De Haas en anderen – is dat de meeste democratische partijen, maar vooral die op de linkerflank van het politieke spectrum niet durven komen met een eigen verhaal over migratie. In het beste geval proberen ze te antwoorden op het racistische discours van extreemrechts, in het slechtste geval nemen ze het over. Welk verhaal links dan wel moet vertellen, wordt steevast in het midden gelaten. Benadrukken dat het allemaal niet zo erg gesteld is met de ‘toestroom’ aan migranten en dat we het probleem enkel beter moeten ‘managen’, zegt nog niets over een mogelijk innovatief en wervend migratiebeleid.

Het heilloze Australische model is hier niet werkbaar en ook totaal onwenselijk omwille van de vele mensenrechtenschendingen.

Wat kunnen linkse partijen dan wel zeggen over migratie? Aan de ene kant is het belangrijk om een onderscheid te blijven maken tussen migratie en racisme. Dat het aankaarten van racisme pijn doet, bewijst de klacht voor smaad, laster en eerroof aan het adres van Vooruit-voorzitter Melissa Depraetere. Aan de andere kant is het noodzakelijk om voorbeelden uit andere geografische locaties te bestuderen met oog op innovatieve inzichten. Ik heb het hier niet over het heilloze Australische model, dat door rechts steevast naar voor geschoven wordt. Dat is niet alleen onwerkbaar omdat het in het hypergeconnecteerde België (en bij uitbreiding in Europa) niet mogelijk is om het grensbeleid van een geïsoleerd eilandcontinent over te nemen. Het is ook totaal onwenselijk omwille van de vele mensenrechtenschendingen inherent aan het Australisch model.

HET ZUID-AMERIKAANSE MODEL

We moeten durven kijken naar andere continenten die traditioneel veel ervaring met migratie hebben, in het bijzonder naar Zuid-Amerika.¹ Spaanssprekend Zuid-Amerika, met inbegrip van Brazilië, maar zonder de Frans- en Nederlandssprekende landen, heeft een lange, interessante en veelal onbekende migratietraditie, die zich laat kenmerken door relatief open grenzen, eenvoudige naturalisatieprocedures, en de niet-criminalisering van ongedocumenteerde migranten.²

Spaanssprekend Zuid-Amerika heeft een lange migratietraditie, die zich laat kenmerken door relatief open grenzen, eenvoudige naturalisatieprocedures, en de niet-criminalisering van ongedocumenteerde migranten.

In de 19e eeuw was Zuid-Amerika de grootste immigratiebestemming na de Verenigde Staten. Om migratie, vooral vanuit Europa, te vergemakkelijken werden migranten gelokt met aantrekkelijke voorwaarden. Reeds na een kort verblijf konden ze de nationaliteit verwerven. Bovendien werd iedereen die in Zuid-Amerika geboren werd automatisch staatsburger (vergelijkbaar met de situatie in de VS). In Zuid-Amerika bleef wel een onderscheid bestaan tussen genaturaliseerde en geboren burgers. Enkel deze laatsten kregen alle politieke rechten, inclusief stemrecht en het recht zich verkiesbaar te stellen. Genaturaliseerden moesten zich tevredenstellen met sociale en economische rechten, zoals het recht op eigendom en op handel drijven. Die tweespalt bestaat vandaag nog gedeeltelijk en kan mee verklaren waarom relatief weinig mensen (historisch en vandaag) kiezen voor naturalisatie. Het verschil tussen de rechten van vreemdelingen en genaturaliseerden is immers niet zo groot in Zuid-Amerika.

Sinds de jaren 1970 is Zuid-Amerika eerder een emigratie- dan een immigratiecontinent. Na de ontbinding van de militaire dictaturen, die onder andere Chili en Argentinië teisterden, werd er in de jaren 1990 expliciet gekozen voor een migratiebeleid gebaseerd op mensenrechten, waarbij bewegingsvrijheid centraal kwam te staan. In plaats van mensen lange tijd in irreguliere statuten en onzekerheid te laten vertoeven, kozen de Zuid-Amerikaanse staten radicaal voor regularisatie. Dit deden ze niet puur uit altruïsme, maar ook omdat het zorgde voor belastinginkomsten en meer controle over wie binnen hun grenzen verbleef. Desondanks zorgt dit er sindsdien voor dat migranten zich gemakkelijker (economisch) kunnen integreren, dat hun familieleven meer gerespecteerd wordt en dat illegaliteit niet voor overlast zorgt.

Het Zuid-Amerikaanse model is niet perfect. Toch is het belangrijk te beseffen dat de manier waarop wij migratie organiseren in de westerse wereld niet de enige is.

Het Zuid-Amerikaanse model is niet perfect. Het is ontegensprekelijk zo dat Zuid-Amerika een aantal vrijheden heeft geïntroduceerd in de (ijdele?) hoop dat hun eigen emigranten elders op gelijkaardige rechten kunnen rekenen. Bovendien zit er in de ontstaansgeschiedenis van hun open grenzenbeleid een raciale component, omdat negentiende-eeuwse Creoolse beleidsmakers hoopten dat Europese migranten een numeriek overwicht konden vormen ten aanzien van de indigene en Afrikaanse (voormalig tot slaaf gemaakte) bevolking. Opmerkzame lezers zullen ook stellen dat Zuid-Amerika een veel zwakkere welvaartsstaat kent dan Europa en dus minder de neiging zal hebben die te beschermen (waar weliswaar tegenover staat dat migranten veel vroeger en veel meer kunnen bijdragen aan de welvaart).

Toch is het belangrijk te beseffen dat de manier waarop wij migratie organiseren in de westerse wereld niet de enige is. Tenslotte vindt de meeste migratie nog steeds plaats tussen landen in het Globale Zuiden.

EINDNOOT

1. Ook Afrika kan inspiratie bieden op vlak van vluchtelingenbeleid, omdat de Vluchtelingenconventie van de Organisatie van Afrikaanse Eenheid (nu de Afrikaanse Unie) uit 1969 een bredere definitie hanteert dan de Vluchtelingenconventie van de VN, waardoor het mogelijk is om zowel slachtoffers van individuele vervolging als oorlogsvluchtelingen te beschermen met hetzelfde internationale instrument, maar laat ik hier even buiten beschouwing. ↑↑
2. Voor meer info over het Zuid-Amerikaanse migratiemodel: Acosta, Diego. The National versus the Foreigner in South America: 200 Years of Migration and Citizenship Law. The Law in Context Series. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.↑

• column
• migratie
• links