Wat als Vlaams Belang morgen de verkiezingen wint en de democratie wordt afgeschaft. Zal ik dan ook een nazi-boekhouderstype zijn die het bureaucratische systeem van een fascistische dictatuur ondersteunt?
DE SCHULD
Het is een vraag die geregeld door mijn hoofd spookt. Mijn trots en geweten zeggen het één, mijn rede en realiteitszin het ander. Als een duiveltje en een engeltje dansen ze een onophoudelijke tango. Vergelijkbaar met wat Straatsburg eens overkwam in de late middeleeuwen. Een plaag van hysterie die mensen dreef tot dansen totdat ze zich zodanig vermoeid hadden dat ze dood neervielen. Zo dansen deze twee gedachten gestaag rond, van mijn ene oor naar het andere. Worstelen doen ze. Ik voel een derde speler in het spel komen, de schuld, die, geheel eigen aan de tijd, als een soort almachtige god alles gadeslaat, en zijn macht ziet groeien met elke passerende seconde. Want schuldig voel ik me, omdat ik hier zelfs nog maar aan durf te twijfelen.
Ooit noemde een vriendin mij een nazi-boekhouder. De boekhouders bij de nazi’s waren natuurlijk deel van de machine. Het waren zij die de joodse namen één voor één opzochten, zij die bijhielden wie in de concentratiekampen terechtkwam. Met een zwierige zwaai van hun pen veroordeelden ze, zonder zelf ooit verantwoordelijkheid te nemen, miljoenen mensen tot de dood. Niet Hitler, niet Goebbels, niet Mengele, maar de boekhouders maakten als motor van de machine de Holocaust mogelijk.
Dat is het eerste moment waarop de vraag waar ik dieper op in ga in dit essay in mijn hoofd opkwam. Wat zou ik doen? Wat als morgen Vlaams Belang de verkiezingen wint, de democratie afgeschaft wordt, en er zich opnieuw een scenario vergelijkbaar aan de Tweede Wereldoorlog afspeelt? Ben ik ook zo een boekhouderstype?
DE REDE
Hannah Arendt omschreef al uitvoerig hoe Joseph Eichmann, een vooraanstaande SS’er die vooral achter zijn bureaustoel de Holocaust mee mogelijk had gemaakt geen monster was, maar een onbeduidende, saaie man. Het waren deze saaie mensen, deeltjes van een gigantisch radarwerk, die de gigantische oorlogs- en genocidemachine van de nazi’s mogelijk maakten. Ze noemde dit zelf ‘de banaliteit van het kwaad’. Ze beschreef dus hoe het kwaad banaal kan zijn. Aan mij om daar nog een schepje bovenop te doen. Ik denk dat het kwaad niet enkel banaal, maar vooral ook passief is.
Ik denk dat het kwaad niet enkel banaal, maar vooral ook passief is.
Ik merk wanneer ik me concreet bezig houd met de vraag wat ik zou doen, mijn angst, vermomd als rede, het overneemt. Meteen denk ik aan hoe de wereld veranderd is sinds 1945. Aan hoe gemakkelijk het zou zijn voor een fascistische overheid om elke vorm van verzet op te sporen en stante pede in de kiem te smoren. Deze redenering maakt natuurlijk verzet op voorhand al zinloos, foutu. Dat komt mij en mijn veiligheid opvallend goed uit.
Dat er wereldwijd allerhande verzetsgroepen bestaan in de moderne tijd die zeer efficiënt en doelgericht kunnen functioneren, vergeet ik op een handige manier bij deze bedenking. Ook dat ik als socialist sowieso misschien wel een vervolging zal riskeren, komt niet meteen in me op. Ik ben het als witte man, opgegroeid in een gezin uit de rijke middenklasse, namelijk gewoon om altijd de redder te zijn, nooit degene die gered moet worden.
DE EMOTIE
‘Liberals owned by facts and logic’, het is een terugkerende titel voor een bepaald soort YouTube video’s die menig generatiegenoot regelmatig heeft zien passeren. Ben Shapiro, Tucker Carlson, Jordan Peterson of een andere Amerikaanse conservatieve influencer neemt het in een debat op tegen een progressieve (liberal in de Amerikaanse betekenis van het woord), veel minder getrainde tegenstander. Vaak een vrouw of iemand uit de LGBTQ-gemeenschap (die reageren in dit denkkader natuurlijk sowieso al emotioneel). De video toont dan meestal hoe de conservatief de aanval inzet met compleet uit context getrokken ‘feiten’, vaak van de pot gerukte statistieken of zelfs flagrante onwaarheden die met een zo strak mogelijk gezicht worden afgevuurd op de tegenstander. Het doel is bereikt wanneer de progressieve tegenstander geen woord tussen het geraaskal van de conservatief kan krijgen en emotioneel hierop reageert. Jackpot, sappige video klaar.
Het doel is bereikt wanneer de progressief geen woord tussen het geraaskal van de conservatief kan krijgen en emotioneel hierop reageert. Jackpot, sappige video klaar.
Het effect hiervan op mijn generatie op vlak van politiek denken is niet te onderschatten. Maar vooral een thema voor nog een volledig ander essay of wetenschappelijke studie. Waarom ik het hier nu aanhaal, is om aan te tonen hoe dit persoonlijk mijn brein heeft aangepast. Wanneer je redeneert, is emotie iets wat je zoveel mogelijk moet weren. Dit zou namelijk wel eens in kunnen gaan tegen de feiten en logica. Dat deze emoties ook gezien kunnen worden als feitelijk bestaand, en dus in de redenering mee genomen moeten worden, is iets wat ik mezelf heb moeten leren.
In mijn zoektocht naar het antwoord op mijn vraag is dit een vaak terugkerende uitdaging. Wanneer ik verhalen hoor over mijn overgrootouders die ‘s nachts in Gent over de Coupure voeren met bootjes, op het moment dat de Duitsers van wacht wisselden om goederen en Engelsen naar de overkant te brengen. Of wanneer ik een Canvas-documentaire kijk over de Comète, de ontsnappingsroute die georganiseerd werd door Belgische vrouwelijke verzetsstrijders, voel ik hoe mijn gevoel van trots en verantwoordelijkheid het wint van de angst vermomd als rede.
DE OVERWEGING
Dat het gevecht tussen mijn oren geen duidelijke eindwinnaar kent, en ik het juiste antwoord waarschijnlijk niet met honderd procent zekerheid zal kunnen zeggen zolang het scenario zich niet voordoet, zet me verder aan het denken. Ben ik de enige die op deze manier denkt?
3/4de van de Vlamingen stemt niet op Vlaams Belang. Hoeveel van deze mensen zouden actief iets ondernemen? Hoeveel zouden wegkijken?
Is het niet de meerderheid van de mensen, en zeker van de Vlamingen, die tijdens een catastrofe als de Holocaust liever wegkijkt uit zelfbehoud dan actie te ondernemen om een impact te hebben? Wie is dan de echte schuldige in het verhaal? De laatste peilingen vertellen me dat ongeveer 26% van de Vlamingen op Vlaams Belang zou stemmen, moesten het vandaag verkiezingen zijn. Dat betekent vanzelfsprekend ook dat de ruime meerderheid, bijna 3/4de van de mensen, dit niet zou doen. Hoeveel van deze mensen zouden actief iets ondernemen? Hoeveel zouden wegkijken, zichzelf vertellend dat het toch geen verschil zou maken?
De reden waarom ik leef, waarom ik geboren ben en waarom mijn voorouders lang genoeg geleefd hebben om zich voort te planten, is dezelfde reden waarom mensen de bovenstaande redenering maken. Zelfbehoud is in het menselijk bestaan het hoogste goed. Ook wanneer dit de uiteindelijke ondergang van anderen betekent. Survival of the fittest (of eerder survival of the luckiest) is in de 21ste eeuw nog lang niet dood.
DE MOED EN DE ORGANISATIE
Het beeld dat ik tot nu toe schep over mezelf, en de mensheid in het algemeen, is niet fraai. Deze redenering geldt dan ook niet voor iedereen. Wanneer de massa automatisch in een modus van zelfbehoud gaat, zijn er altijd enkele figuren die hun hoofd wél boven het maaiveld durven uitsteken. Denk maar aan de eerder vernoemde verzetsleden die de Comète-route mogelijk maakten. Het is de moed van deze mensen die het verschil maakt tussen af en toe licht en complete duisternis. Echter, met individuele acties alleen staan ook deze mensen zwak. Want net als hoe bij het fascisme de passiviteit van het zelfbehoud is die toelaat dat het systeem kan werken, zo is het ook hier de algemene passiviteit die ervoor zorgt dat deze zeldzame daden van verzet niet leiden tot échte verandering.
De algemene passiviteit zorgt ervoor dat zeldzame daden van verzet niet leiden tot échte verandering.
Hoe strijden we dan tegen deze passiviteit? Hoe zorgen we ervoor dat mensen die de juiste overtuiging hebben maar niet individueel handelen tóch in actie schieten? De mens is en blijft een kuddedier, of in de huidige context misschien eerder verenigingsdier. Het is deze vereniging, deze verbondenheid die de grootste dam is tegen extreemrechts en totalitarisme. Het bekendste Chileense strijdlied stelt het al in één van de meest gebruikte zinnen in betogingen wereldwijd: ¡El pueblo unido jamás será vencido!. Het verenigd volk zal nooit worden verslagen.
Dát is vooral waar ik me anno 2024 het meeste zorgen om maak. Die mens als verenigingsdier is, dankzij het doorgedreven liberalisme, sinds de jaren 1990 volledig verdwenen. De geschiedenis was gedaan, volgens Fukuyama. Het enige wat ons te wachten stond, was de oneindige verderzetting en verspreiding van de westerse liberale democratie. Het was niet meer nodig om je geluk te zoeken bij de lokale kaartnamiddag van de Boerinnenbond. Wel in je persoonlijke successen, of wat de maatschappij op dat punt ziet als een persoonlijk succes. Dat persoonlijk succes is op het moment van een fascistische dictatuur natuurlijk absoluut niet verzet. Ik denk dat we dan ook niet mogen verwachten dat er heel veel individuen puur en alleen vanuit zichzelf verzetsdaden zouden plegen. Het hele riedeltje over zelfbehoud, u kent het ondertussen wel.
DE ACTIVITEIT
Hoe zorgen we er dan voor dat deze gemoderniseerde mens, geïsoleerd op zijn eilandje, sterk genoeg is om het bureaucratisch systeem van een fascistische dictatuur te saboteren, laat staan omver te werpen? Bring back collectivisme!
Wanneer u een lidmaatschap van een vereniging overweegt, of twijfelt om een avondje te gaan manillen, ga ervoor! Het zou nog wel eens onze redding kunnen zijn.
Wanneer ik me, als lid van de Jongsocialisten, vakbond of socialistische partij begeef naar een evenement verandert mijn identiteit. Ik ben niet gewoon Jelle, ik ben ‘Jelle van de Jongsocialisten’. Net zoals alle andere leden ‘van de jongsocialisten’ zijn. Daar zit de macht van het volk. Wanneer een organisatie waar ik lid van ben beslist om actie te ondernemen, zou ik denk ik geen twee keer twijfelen. Ik zou met de groep mee, als een braaf doch trots en moedig, verenigingsdier, strijd voeren. Het is namelijk een collectieve identiteit die ik mezelf als individu heb aangemeten. Die verlies je niet zomaar. Dus wanneer u de volgende keer een lidmaatschap van een vereniging overweegt, of wanneer u twijfelt om een avondje te gaan manillen in uw lokaal café, ga ervoor! Het zou nog wel eens onze redding kunnen zijn.
Jelle Cabus (2000) studeert politieke wetenschappen aan de UGent en is actief bij de Jongsocialisten. Hij heeft een wielerpodcast, maakt af en toe radio bij Urgent en is gepassioneerd vrijwilliger bij Diggie VZW.
Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 6 (juni), pagina 71 tot 75
EMILE ZOLA PRIJS 2024
Abonneer je op Samenleving & Politiek
Het magazine verschijnt 10 keer per jaar; niet in juli en augustus.
Proefnummer? Factuur? Contacteer ons via
info@sampol.be
of op 09 267 35 31.
Het abonnementsgeld gaat jaarlijks automatisch van je rekening. Het abonnement kan je op elk moment opzeggen. Lees de
Algemene voorwaarden.
Je betaalt liever via overschrijving?
Abonneren kan ook uit het buitenland.
*Ontdek onze SamPol draagtas.