Volgende week, op 1 juli, zal mogelijk duidelijk worden hoe veel kandidaat sociale huurders op magische wijze van de wachtlijsten verdwenen zijn. Een nieuw digitaal systeem, ingevoerd door Vlaams minister van Wonen en huidig Vlaams formateur, Matthias Diependaele, verplicht alle kandidaat-huurders zich digitaal voor een wachtlijst te registreren. De verwachting is dat velen – vaak kwetsbare profielen – deze nieuwe digitale drempel niet of met moeite zullen overwinnen.

De minister is niet aan zijn proefstuk toe. In de afgelopen 5 jaar heeft hij er een kunst van gemaakt zo veel mogelijk mensen te ontmoedigen nog voor een sociale woning te kiezen. Dat daarbij de nood alvast in schijn daalde om die sociale woningen ook effectief te bouwen en zo de opdracht van de minister zelf te verlichten, is vermoedelijk meegenomen.

Minister Diependaele heeft er een kunst van gemaakt zo veel mogelijk mensen te ontmoedigen nog voor een sociale woning te kiezen.

De minister mag zichzelf dan regelmatig op de borst kloppen – onder meer met stoere berichten over sociale huurders die een buitenlandse eigendom blijken te bezitten (0,1% van de huurders, vaak in gedeeld bezit) – de effectieve woningnood verdwijnt er natuurlijk niet door. Ook al gomt de digitalisering een deel van de 176.000 kandidaat huurders van de lijst, het blijven reële mensen met een woningnood die in een Vlaamse woningmarkt terechtkomen die - nomen est omen - ‘aan de markt’ is overgelaten. Een markt waar vraag en aanbod regeert in een vaak vernietigend spel voor zij met de minste kansen.

Dat is en blijft zorgwekkend.

Zorgwekkend, in eerste instantie, voor de kandidaat-huurders zelf. Zij worden met een realiteit geconfronteerd waar ze zelf weinig aan kunnen verhelpen én krijgen er nog een stigma van potentiële valsspeler bovenop. Zorgwekkend ook, voor de woningmarkt, waar sociale woningen een belangrijke stabiliserende functie vervullen voor de private woningprijzen. Hoe meer vraag, hoe hoger helaas de prijzen van zowel de koop- als huurwoningen. Zorgwekkend, ten slotte, voor een belangrijk basisprincipe in onze samenleving, waarbij we sociale mobiliteit ook voor zij die het moeilijk hebben proberen te realiseren. Immers, hoe meer mensen de basis van onze samenleving schragen, hoe beter ze standhoudt. Degelijke huisvesting – daar zijn alle experten het over eens – is absoluut noodzakelijk voor het uitbouwen van een stabiele toekomst. Met hoe meer we dat doen, hoe beter voor allen. Ook werkgevers en vakbonden maakten het afgelopen maand nog eens samen duidelijk in een gemeenschappelijke oproep: er is geen alternatief, bouw gewoon meer sociale woningen.

Het is een belangrijk basisprincipe in onze samenleving dat we sociale mobiliteit ook voor zij die het moeilijk hebben proberen te realiseren.

Het is bijzonder vreemd dat we een minister toelaten deze belangrijke maatschappelijke basis te ondermijnen. Dat komt natuurlijk deels door het discours dat Diependaele hanteert. Zijn ‘voor wat hoort wat’ aanpak past perfect in het breed gedragen gevoel dat er geprofiteerd wordt van de met hard werk verkregen welvaart. Dat eventuele misbruiken aangepakt moeten worden, staat buiten kijf. Maar we moeten opletten dat het straffen geen doel op zich wordt. In een sociale woning wonen is geen schande en mag dat ook niet worden door een dergelijk volgehouden politiek discours. Bovendien, het valt bezwaarlijk vol te houden dat sociale huurders de oorzaak zijn van economische malaise. Daarvoor zijn er andere spelers aan te duiden.

In die context kunnen we ons echt wel vragen stellen bij verschillende van de maatregelen die Matthias Diependaele invoerde. Kijk bijvoorbeeld naar de voorwaarde van lokale binding om recht te hebben op een sociale woning. De kandidaat dient hiervoor in de laatste 10 jaar minstens 5 jaar in dezelfde gemeente te wonen. Een stevige drempel voor nieuwkomers, maar het botst net zo goed op tewerkstellingskansen; kandidaat-huurders zullen twee maal nadenken voor ze een job verder weg aanvaarden. Of kijk naar de impact op de erfenisrechten van kandidaat-huurders. Vandaag worden zij verplicht om ofwel een erfenis te aanvaarden en daarmee hun kansen op een sociale woning te verspelen ofwel de erfenis te laten schieten. Dat is een bijzonder moeilijke én pijnlijke beslissing voor alle gevallen waar het vruchtgebruik van de ouderlijke woning nog naar de langstlevende partner gaat. Of kijk, ten slotte, naar de ‘middelentoets’ die de minister invoerde. Wie meer dan een bepaald – niet bijzonder hoog - bedrag bezit, maakt opnieuw geen kans op een sociale woning. Dat lijkt logisch, maar verhindert wel dat kandidaat gezinnen veel sparen. Bijvoorbeeld om de kinderen te laten studeren.

Vandaag worden kandidaat-huurders verplicht om ofwel een erfenis te aanvaarden en daarmee hun kansen op een sociale woning te verspelen, ofwel de erfenis te laten schieten.

Het zijn drie maatregelen die weliswaar misbruik bij een (soms verwaarloosbare) minderheid tegengaan, maar vooral ook een rem zetten op de sociale mobiliteit van velen. Een betaalbare woning is het begin van alles. Het helpt mensen om stappen te zetten richting arbeidsmarkt, om te participeren en integreren, om te sparen en omhoog te klimmen. De vorige Vlaamse regering probeerde dit principe om te draaien en bleef daarbij blind voor de brede gevolgen. Laten we hopen dat formateur Diependaele minister Diependaele hierover nog even de les spelt. Een koerswijziging is immers fundamenteel.

• column
• wonen
• Vlaanderen
• N-VA