De opkomst en het succes van extreemrechts in heel Europa baart velen grote zorgen. Bij Greenpeace kijken we uiteraard bezorgd naar de milieustandpunten van extreemrechtse partijen, zoals ook die van Vlaams Belang bij ons. De voorbije jaren hebben aangetoond dat de partij zich afzet tegen de wetenschappelijke consensus dat dringende actie nodig is om de klimaat- en biodiversiteitscrisis aan te pakken. Belangrijk milieubeleid wordt voorgesteld als pestmaatregelen, en ook Europese milieuwetgeving die onze gezondheid en leefomgeving moet beschermen, wordt consequent verworpen. Die retoriek van ‘klimaatrealisme’ heeft de afgelopen jaren ook het ruimere publieke debat over klimaat vergiftigd en wordt helaas almaar meer overgenomen door traditionele partijen.

Vlaams Belang staat voor alles waar Greenpeace niet voor staat.

Maar ook ruimer staat Vlaams Belang voor alles waar Greenpeace niet voor staat. Als milieuorganisatie die ook streeft naar sociale rechtvaardigheid, willen we meebouwen aan een solidaire (nationaal en internationaal) en duurzame (voor huidige en toekomstige generaties) samenleving, in een gezonde democratie en een sterke rechtstaat. De focus van onze werking ligt weliswaar op milieu, klimaat en natuur, maar deze thema’s staan niet los van ruimere maatschappelijke keuzes. Milieubeleid wordt gevoerd in de context van een breder socio-economisch beleid dat het draagvlak, de legitimiteit, de effectiviteit en rechtvaardigheid van milieubeleid mee bepaalt. De negatieve gevolgen van de klimaatcrisis raken sommige groepen mensen ook harder dan anderen. Sociale onrechtvaardigheid zit helaas ingebakken in ons huidige maatschappelijk systeem, ook de milieu-impact ontsnapt hier niet aan.

Met zijn partijprogramma biedt Vlaams Belang daar absoluut geen antwoorden op. Bovendien blijft de partij er standpunten op nahouden die uitgesproken racistisch zijn en inbeuken op fundamentele waarden in een democratische rechtstaat: de mensenrechten, de scheiding der machten, gelijkheid en solidariteit. Wij verschillen vaak van mening of visie met politieke partijen, maar bij een extreemrechtse partij als Vlaams Belang gaat dat dus veel dieper.

Het betekent dat we deze partij ook niet als een ‘normale’ partij kunnen noch willen benaderen. Socioloog Stijn Oosterlynck wees eerder al op de houding van extreemrechts ten aanzien van het middenveld: “Radicaal-rechtse partijen zijn niet geïnteresseerd in een overlegmodel. Het zijn geen normale, democratische partijen en dus kan je daar ook geen normale relatie mee uitbouwen.” Door gewoon – zoals we doen met andere partijen – de dialoog of overleg met Vlaams Belang aan te gaan, zouden we hun duidelijk ondemocratische en zelfs gevaarlijke standpunten legitimeren.

Maar de dialoog met een extreemrechtse partij vermijden, betekent niet dat we blind moeten blijven voor de onderliggende redenen van hun succes. We mogen de zorgen van kiezers voor Vlaams Belang niet zomaar aan de kant schuiven. Ook al biedt de partij geen realistische antwoorden op die echte zorgen van mensen, ze slaagt er vaak wel in om die gevoelens van onbehagen te capteren en versterken. Om verzet te bieden tegen het succes van extreemrechts, moet het middenveld een constructief antwoord bieden op dat onbehagen – met een wervend narratief én concrete oplossingen.

Voor een milieuorganisatie is dat een voortdurende opdracht. Het is enerzijds onze taak om burgers en politici te wijzen op de catastrofale realiteit die ons bijna dagelijks door klimaat- en natuurwetenschappers in herinnering wordt gebracht. De klimaat- en biodiversiteitscrises zijn overduidelijk aan het ontsporen, en de gevolgen daarvan worden heel erg duidelijk, overal ter wereld en nu ook bij ons. Anderzijds moeten we erover waken om niet bij te dragen aan een gevoel van wanhoop en apathie bij burgers en allicht ook bij veel kiezers van Vlaams Belang, door ook voldoende hoop en oplossingen aan te reiken in ons discours. Dat is een aartsmoeilijk maar belangrijk evenwicht om te blijven bewaken.

Vele oplossingen die ons kunnen helpen de ecologische crisis het hoofd te bieden, zijn betaalbaar en mainstream geworden.

Gelukkig is het intussen veel makkelijker geworden dan pakweg tien jaar geleden om hoop te bieden: vele oplossingen die ons kunnen helpen de ecologische crisis het hoofd te bieden zijn – op voorwaarde van verstandig beleid – betaalbaar en mainstream geworden. Hernieuwbare energie, renovatie van huizen, versterking van het openbaar vervoer en de bescherming van onze natuur genieten bijvoorbeeld ook erg veel publieke steun. In tijden van crisis en maatschappelijke onrust, zoals vandaag, is er meer nood aan solidariteit, een gevoel van samenhorigheid en empowerment ten opzichte van die grote en kleine problemen waar mensen mee worstelen. Greenpeace kan en moet daar, samen met het hele middenveld, aan bijdragen. Als antigif voor het recept van Vlaams Belang: mensen verdelen en tegen elkaar opzetten.

Wij hebben in die context natuurlijk ook duidelijke verwachtingen van beleidsmakers in ons land. Niet in het minst over hun discours, want de taal en retoriek die politici hanteren doen ertoe – ook in de strijd tegen het succes van extreemrechts. De voorbije jaren zijn steeds meer politici, in navolging van Vlaams Belang, thema’s als klimaat en natuur gaan gebruiken om zich populistisch op te profileren. Minister (in lopende zaken) van Omgeving, Zuhal Demir, was daarin bijvoorbeeld zeer bedrijvig. Maar door broodnodige Europese ambities op vlak van klimaatactie af te schilderen als ‘een opbod van percentages’ of pestbeleid, ondermijn je als minister het draagvlak voor het beleid dat je verwacht wordt te voeren. Door continu te zwaaien met ‘haalbaar en betaalbaar’ maar als Vlaamse regering je renovatie- of mobiliteitsbeleid enkel op maat van de middenklasse te ontwerpen, versterk je net de voedingsbodem voor het onbehagen dat extreemrechts zo goed weet te capteren.

In plaats van extreemrechts achterna te praten, verwachten wij dat beleidsmakers van democratische partijen – links én rechts – de wetenschappelijke consensus over zaken als klimaat en natuur als uitgangspunt voor beleidskeuzes hanteren. Ze moeten ook stappen zetten naar meer basisdemocratie en inbreng van de burger én een eerlijk, wervend en positief discours hanteren over de gigantische uitdaging waar we voor staan. Maar even belangrijk is dat ze de voordelen benoemen die een positief beleid voor klimaat en natuur voor elke burger met zich meebrengt. Zo’n aanpak neemt extreemrechts de wind uit de zeilen en kan bijdragen aan een antwoord op het gevoel van politieke desillusie bij veel Vlaams Belang-kiezers.

Greenpeace strijdt evenzeer mee voor een samenleving zonder racisme en uitsluiting, werkbaar werk, een menswaardig minimuminkomen, rechtvaardige belastingen, enzovoort.

Wanneer zo’n discours dan ook wordt vertaald naar positief en gedurfd beleid, komen we al een heel eind. De volgende regeringen moeten tastbare antwoorden bieden op de reële uitdagingen en zorgen van vele burgers: de impact van de klimaat- en biodiversiteitscrisis maar ook de stijgende winkelkarprijzen, de impact van oorlogen en genocide, het gebrek aan handen in de zorg of tekort aan leerkrachten voor de klas, afgeschafte treinen en bushaltes. Greenpeace zet zich in voor beleid dat inzet op betaalbare, gezonde en klimaatvriendelijke woningen en mobiliteit, toegang tot natuur en gezonde voeding voor iedereen in een duurzaam landbouwsysteem voor consumenten en boer.inn.en, … Maar we strijden evenzeer mee voor een samenleving zonder racisme en uitsluiting, werkbaar werk voor iedereen, een menswaardig minimuminkomen, rechtvaardige belastingen, enzovoort. Want het is enkel door die ecologische en sociale strijdpunten met elkaar te gaan verbinden, in een positief en wervend verhaal, dat we als middenveld de komende jaren de propaganda van extreemrechts wind uit de zeilen kunnen nemen en de groeiende apathie bij burgers beginnen keren.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2024 - Verzet van Samenleving & Politiek.

• klimaat
• extreemrechts
• Vlaams Belang
• verzet2024