De federale regeringsonderhandelingen verlopen moeizaam, maar er lijkt alvast wél een akkoord te zijn om de maximale werkloosheidsuitkering te beperken tot twee jaar. De hoop is dat deze maatregel mensen sneller terug aan het werk kan krijgen, en voor de begroting zou het ook een besparing met zich meebrengen.

Maar wat weten we eigenlijk op basis van sociaal wetenschappelijk onderzoek wat de gevolgen zijn van het inkorten van de werkloosheidsuitkering? Dat was de vraagstelling van een Zwitsers onderzoeksproject dat de gevolgen van een hervorming in 2011 onderzocht op overheidsbudget, tewerkstelling, armoede, tewerkstelling van de partner, huwelijken en gezondheid.

DE HERVORMING

In 2011 werd in Zwitserland de maximale duur van de werkloosheidsuitkering voor verschillende groepen met minimum een half jaar ingekort. De grootste betroffen groep waren de 25- tot 54-jarige werklozen met onregelmatige tewerkstellingsgeschiedenis bij wie de werkloosheidsuitkering werd ingeperkt van maximaal anderhalf jaar tot maximaal één jaar. Achterliggend doel was de kost voor werkloosheidsuitgaven te verminderen. Na tegenkanting van Zwitserse vakbonden, groene en sociaaldemocratische partijen werd het voorstel in een volksreferendum met 53,4% van de stemmen aangenomen.

DE STUDIE

Het door het Swiss National Science Foundation gefinancierde onderzoeksproject onderzocht hoe het beperken van de werkloosheidsuitkeringen voor de 25- tot 54-jarige groep gevolgen had voor vijf levensdomeinen: hertewerkstelling, economische onzekerheid, werk en inkomen van de partner, echtscheidingsrisico en gezondheid. Hiervoor werden volledige bevolkingsgegevens uit de werkloosheids-, bevolkings-, socialezekerheids-, en sociale bijstandsregisters gekoppeld en werden werklozen met verschillende maximale uitkeringsduur met elkaar vergeleken.

De werkloosheidsverzekeringshervorming bood de mogelijkheid om een zogenaamd natuurlijk experiment te bestuderen. Sinds deze hervorming kon een groep werklozen tussen 25 en 54 jaar met onvolledige tewerkstelling in de twee jaar voorafgaand aan de werkloosheid nog maar maximaal twaalf maanden een uitkering ontvangen. Mensen die niet onder deze regeling vielen, bleven hun recht op anderhalf jaar uitkering behouden. Hierdoor kon de situatie van voor de hervorming met die van erna vergeleken worden voor degene die door de maatregel getroffen waren. Verder kon deze groep vergeleken worden met een controlegroep van mensen die verschillen in de maximale duur van hun uitkering, maar verder vergelijkbaar zijn. Als er voor de onderzochte levensdomeinen verschillende ontwikkelingen tussen deze groepen worden gevonden (een zogenaamde ‘difference-in-differences’ analyse), dan kunnen deze met grote waarschijnlijkheid toegeschreven worden aan de hervorming. Dit geldt ook voor verschillen met mensen die bijna maar net niet onder de nieuwe regeling vielen omdat ze bijvoorbeeld één maand meer gewerkt hadden voor ze hun job verloren (zogenaamde toevallige discontinuïteiten) (Hevenstone, Kessler & Kuhn, 2022).

BEOOGDE GEVOLGEN VOOR TEWERKSTELLING EN OVERHEIDSBUDGET

Vanuit budgettair oogpunt had de hervorming voor de door ons bestudeerde groep werklozen het beoogde effect. Al in het eerste jaar daalden de uitgaven voor de werkloosheidsverzekering voor deze groep met ongeveer 140 miljoen Zwitserse frank. Hoewel de staat tegelijkertijd 19 miljoen meer moest uitgeven omdat meer mensen beroep moesten doen op de sociale bijstand, het Zwitserse leefloon, werd uiteindelijk toch zo’n 120 miljoen frank bespaard (Kessler & Salzgeber, 2019).

Wanneer de maximale duur van werkloosheidsuitkeringen wordt verkort, vinden mensen ook sneller een baan. Dit blijkt uit tal van studies in verschillende landen (Schmieder et al., 2016). In Zwitserland neemt de werkgelegenheid op korte termijn – tot anderhalf jaar na begin werkloosheid – met 6 procentpunten toe bij de groep met ingekorte uitkeringsduur. Concreet betekent dit dat 69% van de mensen weer aan het werk zijn bij een werkloosheidsuitkeringsduur van één jaar, tegenover 63% bij een uitkeringsduur van anderhalf jaar (Kuhn et al., 2024). Deze effecten zijn vergelijkbaar voor zowel mannen als vrouwen en voor verschillende gezinstypes.

Er zijn verschillende redenen waarom mensen sneller weer aan het werk gaan als de uitkeringsduur wordt verkort. Zo gaan werklozen vaak intensiever zoeken naar een baan om financiële problemen te voorkomen of stellen ze minder eisen aan een baan, bijvoorbeeld qua woon-werkafstand of jobinhoud.

Wat opvalt is dat het tewerkstellingsvoordeel vooral op korte termijn werkt en duidelijk verkleint op de lange termijn.

Wat opvalt is dat dit tewerkstellingsvoordeel vooral op korte termijn werkt en duidelijk verkleint op de lange termijn: gemiddeld genomen waren er 6% meer mensen aan het werk in de eerste anderhalf jaar na werkloosheidsbegin, maar dat tewerkstellingsvoordeel daalde naar gemiddeld 2% in de periode tot twee jaar na werkloosheidsbegin (Kuhn et al., 2024). Concreet betekent dit dat er voor veruit de meeste mensen geen langdurig tewerkstellingsvoordeel te vinden was. Dit kan worden verklaard door het feit dat degenen die na anderhalf jaar nog werkzoekende zijn ook zonder inperking van de duur van werkloosheidsuitkeringen vaak op een later tijdstip weer aan de slag kunnen.

Vaak wordt gezien dat mensen met een langere werkloosheidsperiode op hun cv recente werkervaring missen en meer gestigmatiseerd worden door potentiële werkgevers, wat tot minder jobkansen en bij aanwerving tot slechtere arbeidsvoorwaarden zou kunnen leiden (Marinescu and Skandalis, 2020). Langs de andere kant kan een langere werkloosheidsuitkering mensen de tijd geven om een beter passende en beter betaalde job te vinden (Wanberg et al., 2020). Onze studie vond echter geen relatie tussen de werkloosheidsuitkeringsduur en de arbeidsvoorwaarden: eens opnieuw aan de slag waren de lonen van degenen met verkorte werkloosheidsuitkeringsduur vergelijkbaar met die van werknemers die langer recht gehad hadden op werkloosheidsuitkering. (Kessler et al., 2023)

DE ANDERE KANT VAN DE MEDAILLE: ARMOEDE, ECHTSCHEIDING EN GEZONDHEID

Maar uiteraard zijn werkloosheidsuitkeringen vooral ontworpen als een sociaal vangnet om financiële moeilijkheden en de gevolgen daarvan te vermijden. Daarom was de insteek van het project om, naast tewerkstellingseffecten en de overheidsfinanciën, ook gevolgen voor het armoederisico alsook effecten op gezondheid en familieleven te bestuderen.

Als de werkloosheidsuitkering wegvalt, heeft dat direct invloed op het huishoudensinkomen. Hierdoor brengt een kortere maximale uitkeringsduur tot 18 maanden na het begin van de werkloosheid, een hoger armoederisico met zich mee, terwijl het armoederisico op langere termijn tussen beide groepen gelijkliep (Kuhn et al., 2024). Het risico dat een huishouden door een kortere uitkeringsduur in armoede terechtkomt, is het grootst bij alleenstaanden (een stijging van 9 procentpunten), en als de hoofdkostwinners van het gezin werkloos werd (een stijging van 4 à 8 procentpunten). Het feit dat mensen sneller weer aan het werk gaan, kan het inkomensverlies en het daarmee gepaard gaande armoederisico niet weg compenseren.

Maar het inperken van de maximale duur van werkloosheidsuitkeringen had ook onverwachte effecten die gepaard gaan met de verhoogde financiële en psychologische stress die de situatie met zich meebracht. We vonden dat werkloosheidsuitkeringen inperken in de tijd een stressfactor is die voor de betroffen gezinnen relatieproblemen met zich mee kan brengen. De verkorting van de maximale duur van het recht op werkloosheidsuitkering leidde tot een stijging van het echtscheidingsrisico met gemiddeld 25%. Bij de laagste inkomens ging het om een toename met 58%. Als de hoofdkostwinner van het gezin vrouwelijk was, lag de kans om te scheiden zelfs 78% hoger dan voor degenen die langer recht hadden op werkloosheidsuitkering.

Als de hoofdkostwinner van het gezin vrouwelijk was, lag de kans om te scheiden zelfs 78% hoger dan voor degenen die langer recht hadden op werkloosheidsuitkering.

Om te onderzoeken hoe werkloosheid de gezondheid beïnvloedt, onderzochten we het geboortegewicht en de lengte van pasgeboren baby’s bij moeders die minder lang recht gehad hadden op werkloosheidsuitkeringen tijdens hun zwangerschap (Kessler & Hevenstone, 2022). Deze indicatoren kunnen namelijk iets zeggen over stress, slechte voeding of onvoldoende gebruik van gezondheidszorg. Zwangere moeders met korter recht op werkloosheidsuitkering baarden baby’s die gemiddeld 80 gram lichter en zes millimeter kleiner waren. Bij moeders die vóór hun werkloosheid de hoofdkostwinner van het gezin geweest waren, zagen we een sterker effect: hun baby's waren gemiddeld 250 gram lichter en 17,5 millimeter kleiner.

GEVOLGEN DOOR DE LEVENSLOOP

Wat deze resultaten markanter maakt, is dat een resem onderzoeken heeft aangetoond dat elk van de besproken negatieve gevolgen ook op langere termijn en op andere domeinen nog nefaste gevolgen kan teweegbrengen.

Een armoede-episode kan nefaste effecten hebben op gezondheid, opleidingsniveau en verdere levenskansen (Parolin et al, 2022). Baby’s die met laag gewicht worden geboren, hebben later een minder goede gezondheid, doen het minder goed op school en hebben een lager inkomen op volwassen leeftijd (Conley & Bennett, 2000), en zo wordt dus ook de volgende generatie getroffen. Ook echtscheidingen hebben vaak gedocumenteerde negatieve effecten, bijvoorbeeld op mentaal welbevinden en, vooral bij vrouwen, het armoederisico (Mortelmans, 2020), hoewel er na echtscheiding na verloop van tijd ook een zekere stabilisering optreedt en deze gevolgen dus niet tot op oudere leeftijd meespelen.

COMPENSEREN BINNEN HET GEZIN?

In theorie kan het gezin de rol van de sociale zekerheid overnemen door het inkomensverlies als gevolg van werkloosheid te compenseren met het inkomen van andere gezinsleden. Er zijn aanwijzingen dat de rol van het inkomen van gezinsleden belangrijker wordt als bron van sociale bescherming wanneer de steun van de welvaartsstaat zwakker is (Ehlert, 2012).

In onze studie in Zwitserland (Hevenstone et al. 2023) hebben we drie dingen onderzocht: of partners meer gaan werken of hun inkomen verhogen als reactie op de werkloosheid van hun partner, of een verlaging van de werkloosheidsuitkeringsduur leidt tot meer financiële steun van de partner, en welke factoren de partnersteun vergroten.

Over het algemeen vonden we dat dit soort compensatie van de partner vrij beperkt was: in het beste geval vonden we bij een groep vrouwen die begon met buitenshuis werken toen hun partner werkloos was, dat hun loon gemiddeld tot 13% van het door de werkloosheid verloren huishoudsinkomen kon compenseren.

Dit gold zowel voor de groep met kortere als die met langer recht op werkloosheidsuitkeringen. Al bij al lijkt het er dus niet op dat huishoudens een sterke alternatieve steun kunnen bieden als de duur van de werkloosheidsuitkering wordt verlaagd.

CONCLUSIE

Natuurlijk is de situatie in België anders dan in Zwitserland, waar de maximale uitkeringsduur sowieso al tot twee jaar beperkt is. Op andere aspecten volgt het arbeidsmarktbeleid van beide landen wel een gelijkaardige lijn. De inzet op activering is – althans in monetaire termen – vergelijkbaar tussen België en Zwitserland, met een activeringsbudget dat dicht bij het OESO-gemiddelde ligt en bijvoorbeeld hoger dan in buurland Duitsland en lager dan in Nederland (OESO Data Explorer, Labour Market Programmes). De werkloosheidsuitkeringen zelf liggen in Zwitserland met 70% of 80% (met kinderen) van het laatste salaris weliswaar iets hoger dan in België, maar internationaal bekeken behoren beide landen op het vlak van werkloosheidspolitiek tot hetzelfde conservatief-continentale welvaartsstaattype.

Een welvaartsstaat heeft de verantwoordelijkheid om het algemene welzijn van de bevolking te waarborgen doorheen moeilijke periodes zoals werkloosheid.

Daarom kan het niettemin nuttig zijn deze ervaringen in het achterhoofd te houden. Samengevat suggereert deze studie in Zwitserland dat de tewerkstelling effectief kan toenemen bij een inperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd. Maar de taak van het sociaal beleid gaat natuurlijk verder dan alleen tewerkstelling garanderen. Een welvaartsstaat heeft de verantwoordelijkheid om het algemene welzijn van de bevolking te waarborgen doorheen moeilijke periodes zoals werkloosheid. In deze optiek zijn negatieve gevolgen voor armoede, partnerrelaties of gezondheid belangrijke factoren in de afweging; zeker als die zoals we vonden kwetsbare groepen zoals lage inkomens, alleenstaanden of gezinnen met een vrouwelijke hoofdkostwinner disproportioneel treffen.

BIBLIOGRAFIE

• Conley, D., & Bennett, N. G. (2000). Is Biology Destiny? Birth Weight and Life Chances. American Sociological Review, 65(3), pp. 458-467.
• Ehlert, Martin. 2012. Buffering Income Loss Due to Unemployment: Family and Welfare State Influences on Income after Job Loss in the United States and Western Germany. Social Science Research. 41: pp. 843-860.
• Hevenstone, D. & Kessler, D. (2023). Springst du für mich ein wenn ich die Stelle verliere? Knoten & Maschen. BFH-Blog zur Sozialen Sicherheit Bern: Berner Fachhochschule BFH, Soziale Arbeit.
• Hevenstone, D.; Kessler, D. & Kuhn, U. (2022). Arbeitslosenversicherung: gleiche Regeln, unterschiedlicher Schutz. Impuls : Magazin des Departements Soziale Arbeit(3), pp. 22-25. Berner Fachhochschule BFH, Soziale Arbeit.
• Hevenstone, D., Kessler, D., & Luchsinger, L. (2023). What Limits Intra-Household Insurance or the “Added Worker Effect”? Socio-Economic Review. 21( 4), pp. 2191-2231.
• Kessler D. & Hevenstone D. (2022). The impact of unemployment benefits on birth outcomes: Quasi-experimental evidence from European linked register data. PLoS ONE 17(3): e0264544.
• Kessler, D., Hevenstone, D., Vandecasteele, L., & Sepahniya, S. (2023). Weathering the storm together: Does unemployment insurance help couples avoid divorce? Journal of European Social Policy. 33(2), pp. 248-263.
• Kessler, D. & Salzgeber, R. (2019). Die Revision der Arbeitslosenversicherung von 2011 belastet die Sozialhilfe. Knoten & Maschen – BFH-Blog zur Sozialen Sicherheit Bern: Berner Fachhochschule BFH, Soziale Arbeit.
• Kuhn, U.; Hevenstone, D.; Vandecasteele, L.; Sepahniya, S. & Kessler, D. (2024). Unemployment Insurance and the Family: Heterogeneous effects of benefit generosity on re-employment and economic precarity. Sociological Science. 11, pp. 649-679.
• Marinescu, I., & Skandalis, D. (2020). Unemployment Insurance and Job Search Behavior. 114 p.
• Mortelmans, D. (2020). Economic Consequences of Divorce: A Review. In: Kreyenfeld, M., Trappe, H. (eds) Parental Life Courses after Separation and Divorce in Europe. Life Course Research and Social Policies, vol 12. Springer, Cham.
• Schmieder, J. F., von Wachter, T., & Bender, S. (2016). The Effect of Unemployment Benefits and Nonemployment Durations on Wages. American Economic Review, 106(3), pp. 739-777.
• Parolin, Z.; Matsudaira, J.; Waldfogel, J. & Wimer, C. (2022). Exposure to Childhood Poverty and Racial Differences in Economic Opportunity in Young Adulthood. Demography. 59 (6): pp. 2295-2319.
• Wanberg, C. R., van Hooft, E. A. J., Dossinger, K., van Vianen, A. E. M., & Klehe, U.-C. (2020). How strong is my safety net? Perceived unemployment insurance generosity and implications for job search, mental health, and reemployment. Journal of Applied Psychology, 105(3), pp. 209-229.

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 7 (september), pagina 36 tot 41

• werkloosheid
• fiscaliteit
• welvaartsstaat

OP WEG NAAR ARIZONA?