“Onze budgettaire toestand is zorgwekkend. De belastingdruk op werkende mensen ligt te hoog.” Het Arizona-regeerakkoord maakte de prioriteiten meteen duidelijk. De regering zou na jaren van “wanbeleid” wel eens “orde op zaken” zetten. De overheidsfinanciën “herstellen” en de koopkracht van werkende mensen versterken, zijn dan ook twee hoofdbeloftes. Maar de regering is nog geen half jaar oud en de twee speerpunten zijn al helemaal afgestompt.

Zeker het verhaal over de begroting “op orde zetten” klinkt lachwekkend. Langs alle kanten wordt het budgettaire werk van Arizona afgekraakt. In de eerste plaats zegt de regering nu zelf dat het begrotingstekort in 2029, aan het einde van de legislatuur, nog steeds 3,7% van het bbp zal bedragen.

Maar dat is wellicht nog een gigantische onderschatting. Van links tot rechts, van het Rekenhof tot de Nationale Bank, van Gert Peersman tot Paul De Grauwe, zowat iedereen die niet in de regering-De Wever zetelt, is het erover eens dat de regering de zogezegde “terugverdieneffecten” van haar hervormingen veel te optimistisch inschat.

De regering rekent zich bovendien rijk bij heel wat maatregelen. Zo zou bij de beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd één derde werk vinden, één derde een leefloon krijgen en één derde uit de statistieken verdwijnen. Maar die inschatting is gebaseerd op een studie uit 2009 bij heel andere profielen dan langdurig werklozen, en dus wellicht te optimistisch. Of neem de discussie over de meerwaardebelasting. Na de Inspectie van Financiën sabelde ook minister van Begroting, Vincent Van Peteghem, het eerste voorstel van minister van Financiën, Jan Jambon, neer. De opbrengst zou namelijk de eerste jaren … negatief zijn, omdat de maatregelen samengaan met de afschaffing van enkele andere kapitaalbelastingen.

Bij het eerste voorstel van minister Jambon voor een meerwaardebelasting zou de opbrengst de eerste jaren … negatief zijn.

Op zich hoeft een tekort van 3,7% in 2029 niet problematisch te zijn. Een begrotingstekort is geen ramp, en veel retoriek over budgettair beleid en overheidsschuld is gebaseerd op mythes en dogma’s. Maar dan nog is er het grote verschil tussen wat de regering beweert na te streven en de realiteit. Dat is belangrijk om minstens drie redenen.

Ten eerste: de harde besparingen van de regering op werklozen, zieken, vluchtelingen, leefloners, gepensioneerden, ambtenaren, ontwikkelingssamenwerking en openbare diensten, worden verantwoord vanuit de “noodzaak” om de tering naar de nering te zetten. Er is geen alternatief, zo klinkt het voortdurend. Maar als het begrotingswerk van de regering broddelwerk is, dan vervalt de legitimering voor die zware besparingen. Dat is des te meer zo als je ziet dat de regering wel miljarden vrijmaakt voor de aankoop van oorlogstuig en extra cadeaus geeft aan het bedrijfsleven in België, zo’n 1,7 miljard euro per jaar tegen 2029.

Ten tweede: dit is geen nieuw fenomeen. Integendeel, rechtse partijen en rechtse regeringen hebben vaak lak aan begrotingsdiscipline. Dat is belangrijk, want de fabel dat rechts zuiniger is, leidt mee tot de idee-fixe dat sterk gestegen overheidsuitgaven verantwoordelijk zijn voor het begrotingstekort.

Nochtans lagen de overheidsuitgaven in 2023 (met 53,3% van het bbp) ongeveer even hoog als dertig jaar geleden, en lager dan bij het aantreden van de regering-Di Rupo (55,0%) in 2011 en de regering-Michel (55,4%) in 2014, ondanks stijgende noden en ondanks een corona- en energieprijzencrisis. Langs de andere kant zijn de belastingen en sociale bijdragen gedaald van 44,5% van het bbp in 1996 naar 41,8% in 2023. Een deel daarvan is het gevolg van de “taks shift” door de regering-Michel, waardoor de sociale bijdragen daalden van 14,5% van het bbp in 2014 naar 13,3% in 2024, ondanks een stijging van de werkgelegenheidsgraad in diezelfde periode van vijf procentpunt.

Ten derde: in die context kunnen we ons grote vragen stellen bij de verhoging van de belastingvrije som voor werkenden, die door de regering naar voren wordt geschoven als dé manier om de koopkracht van de werkende bevolking te versterken. Nog los van het feit dat die hervorming grotendeels pas voor 2029 gepland staat – als het al doorgaat bij een verslechterende budgettaire toestand – en dat het grootste voordeel naar de hogere inkomens gaat, zal die belastingverlaging het begrotingstekort verder vergroten.

Belastingverlagingen en hogere defensie-uitgaven, het doet denken aan “Reaganomics”. Het gevolg zal hetzelfde zijn: een hoger begrotingstekort.

Belastingverlagingen en hogere defensie-uitgaven, het doet denken aan “Reaganomics”, het economisch beleid onder president Ronald Reagan in de VS. Het gevolg zal hetzelfde zijn: een hoger begrotingstekort. Uiteraard versterkt dat de roep tot verdere besparingen in de sociale bescherming en de openbare diensten in de toekomst, de zogenaamde “starve the beast” strategie. En uiteraard komen die besparingen weer terecht bij de werkende klasse.

Om tegelijkertijd de begrotingstekorten terug te dringen en de koopkracht van werknemers te versterken, zijn er eigenlijk hoofdzakelijk twee serieuze opties. Een fiscale hervorming waarbij grote vermogens veel sterker belast worden (een optie waar een breed publiek draagvlak voor bestaat, ook bij kiezers van N-VA – zie het nieuwe onderzoek van Ellen Roelandts verder in dit nummer) en de fiscale privileges van rijk België teruggedrongen worden, of een hervorming van de loonnormwet waardoor een groter deel van de koek naar werknemers kan gaan. Beide komen neer op een herverdeling van kapitaal naar arbeid.

Zonder die herverdeling, blijven de beloftes van de regering-De Wever loze praatjes. Arizona is misschien niet toevallig de Grand Canyon state, gezien de gigantische kloof tussen de regeringsbeloftes en de realiteit.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 6 (juni), pagina 2 tot 3

• edito
• De Wever I
• begroting
• koopkracht