‘Buitenlandse politiek is een voortzetting van binnenlandse politiek met andere middelen.’ Professor emeritus internationale politiek, Rik Coolsaet, parafraseerde deze uitspraak van Carl von Clausewitz al in zijn cursus internationale politiek. Het migratie-akkoord dat de EU in juni afsloot met Tunesië, en waar onze federale regering mee instemde, vormt in dit kader een treffende illustratie. Migratie duikt opnieuw op als heet politiek hangijzer op het internationale, Europese en nationale toneel. De eerste slachtoffers zijn al gevallen. In de herfst trekken onze noorderburen vervroegd naar de stembus, nadat de regering-Rutte IV sneuvelde over het asielbeleid.

Ook in eigen land dienen meer asielzoekers zich aan bij het Klein Kasteeltje. Staatssecretaris voor Asiel en Migratie, Nicole De Moor, kondigde onlangs aan dat alleenstaande mannen van federale asielopvang worden uitgesloten, wat de kwestie linea recta tot op de tafel van het kernkabinet bombardeerde. Een beslissing die – ondanks dat ze strijdig is met het Europees recht, de Belgische grondwet en het eigen regeerakkoord – op oppervlakkig protest van de groenen en PS na standhoudt als ‘tijdelijke maatregel’. Deze kwestie is illustratief voor het migratiediscours en -beleid hier en elders. Uit electorale angst voor radicaal-rechts nemen centrumpartijen hun migratiestandpunten over of blijven ze bewust stil over het thema. Zijn er dan echt maar twee opties?

STEEDS MINDER WEERWERK

Op het hoofdkwartier van Vlaams Belang worden de motoren warmgedraaid om in verkiezingsmodus te gaan. Als eigenaar van het migratiethema heeft de partij er belang bij het thema op de publieke agenda te houden. De radicaal-rechtse visie op migratie lijkt de laatste jaren verveld tot de nieuwe consensus die slechts zelden fundamenteel wordt uitgedaagd. Noch links, centrum of rechts lijkt te kunnen – of willen – riposteren.

N-VA hoedt zich er voor om zich veel te mengen in het migratiedebat.

N-VA hoedt zich er, naar marsorders van voorman Bart De Wever, voor om zich veel te mengen in het migratiedebat. Het fiasco waarbij N-VA de regering-Michel I liet vallen in de nasleep van het Marrakech-pact in 2018 is nog niet verteerd. De partij gooit het over een andere boeg. Ze richt in de plaats haar pijlen op nieuwe politieke thema’s, zoals woke. N-VA heeft lessen getrokken uit de val van de regering. Haar principiële houding leverde geen stemmen op, maar faciliteerde de wederopstanding van Vlaams Belang. Als N-VA zich in het migratiedebat nog laat horen, schaart ze zich achter Vlaams Belang.

De onverschilligheid en het opportunisme van rechts inzake migratie doet weinig wenkbrauwen fronsen. N-VA heeft het migratienarratief dat wordt gepusht door radicaal-rechts als doelbewuste strategie omarmd in de hoop kiezersharten te heroveren. Ook partijen van groene, socialistische, liberale of christelijke signatuur – waarvan toch enig respect voor mensenrechten en de rechtsstaat kan worden verwacht – bieden echter steeds minder weerwerk.

CENTRUMPARTIJEN ALS NUTTIGE IDIOTEN VAN RADICAAL-RECHTS

Vandaag lijkt het migratiebeleid meer dan ooit vast te zitten in een zichzelf versterkende spiraal: radicaal-rechts dicteert de agenda en positie, centrumrechts neemt die standpunten over als bewuste electorale strategie, en centrumlinks zwijgt, is vaag of minstens ambivalent.

Politicologisch onderzoek toont dat een imitatiestrategie geen silver bullet is voor centrumrechts om stemmen terug te winnen.

Politicologisch onderzoek toont echter dat een imitatiestrategie geen silver bullet is voor centrumrechts om stemmen terug te winnen: de electorale winst blijft veelal beperkt. Bovendien zijn er aanwijzingen dat dergelijke imitatiestrategie enkel onder specifieke voorwaarden kan slagen, en veelal op korte termijn. Kiezers verkiezen immers altijd het origineel boven de kopie. Bovendien is de bevinding dat een imitatiestrategie radicaal-rechts net in de kaart kan spelen goed gedocumenteerd. Imitatie riskeert om de migratiestandpunten van radicaal-rechts te legitimeren en normaliseren, wat radicaal-rechts op lange termijn juist versterkt. Imitatie verheft deze visie tot norm, vergroot het draagvlak en schept als dusdanig precedenten om de grens telkens te verschuiven in de richting van een inhumaan beleid. De tragiek is dat centrumpartijen in hun blinde paniek om het eigen vel te redden zich gewillig laten meevoeren naar de slachtbank als de ‘nuttige idioten’ van radicaal-rechts. De remedie blijkt erger dan de kwaal.

Ook centrumlinks lijkt zich neergelegd te hebben bij het dominante narratief van radicaal-rechts. Men vrees dat zolang radicaal-rechts eigenaar is van migratie, aandacht een zero-sum game is met winst voor radicaal-rechts en verlies voor centrumlinks. Als ze het al fundamenteel oneens zijn, vertaalt deze positie zich nauwelijks in rechtschapen en ernstige pogingen om het discours te counteren en het beleid om te gooien. Politieke windowdressing – stilzwijgen, ambivalentie, oppervlakkig protest, halfslachtige dreigementen en vrijblijvende beloftes – is het resultaat.

WIE DURFT DE NORM UIT TE DAGEN?

Is er dan geen alternatief voor de Catch-22 waar migratiebeleid in West-Europa lijkt vast te zitten in een partijlandschap met radicaal-rechts als dominante electorale kracht?

Publieke opiniedata suggereren dat voor potentiële kiezers van linkse en centrumpartijen migratie geen prioritair thema is voor stemkeuze. Bovendien staan burgers – potentiële kiezers – minder negatief tegenover migratie als gedacht. Volgens de European Social Survey (ESS) stijgt in België het aantal mensen dat akkoord gaat met de stelling dat migratie over het algemeen goed is voor een land zelfs licht. Politici blijken kiezers overigens consistent rechtser in te schatten dan ze in werkelijkheid zijn. Verder dreigen forse migratiestandpunten gematigde kiezers van centrumpartijen af te stoten.

Politici blijken kiezers consistent rechtser in te schatten dan ze in werkelijkheid zijn.

Dit opent een window of opportunity voor centrumpartijen om een koerswijziging in te zetten, zowel qua discours en beleid. Als partijen een overtuigend counternarratief ontwikkelen dat de radicaal-rechtse visie uitdaagt via een duidelijk, redelijk en doordacht alternatief, kan het perpetuum mobile misschien worden gestopt.

De precieze invulling van dit migratiebeleid- en discours ligt dan open. Dit betekent niet automatisch een opengrenzenbeleid met ongebreidelde migratie zoals het keurslijf van valse tegenstellingen waarin onze politieke retoriek vastzit maar al te graag dicteert. Het minimum minimorum is een krachtdadig beleid dat mensenrechten respecteert, internationale conventies en Europese rechtsregels handhaaft, met snelle en efficiënte doorloopprocedures, die rechtszekerheid waarborgen. Daarnaast is er dringend nood aan duurzame maatregelen en een langetermijnvisie op legale migratie (zoals arbeidsmigratie). Anders blijft het bij kurieren am Symptom. Zolang asielzoekers of migranten – bij gebrek aan legale kanalen – worden gedwongen tot een illegale oversteek waarna ze bij aankomst terechtkomen in een precaire situatie waar basisrechten worden ontzegd, zullen humanitaire catastrofes blijven plaatsvinden.

Welke ecologist, socialist, liberaal of christendemocraat durft tegengas te geven tegen de pensée unique over migratie?

Dus, beste centrumpartijen, quo vadis? Welke ecologist, socialist, liberaal of christendemocraat durft tegengas te geven tegen de pensée unique over migratie? Het weze aangestipt: de geloofwaardigheid staat op het spel. Je kan niet blijven hameren op het belang van mensenrechten en de rechtsstaat, en tegelijk als je eigen regering flagrant nalaat deze te garanderen de andere kant opkijken en de handen wassen in onschuld. Zelfs als de coalitiepartijen migratiebeleid geen nieuwe regeringscrisis waard vinden, dan is er nog een herkansing met de verkiezingen op 9 juni 2024. Wil men tot in de eeuwigheid radicaal-rechts achterna lopen met als resultaat meer normalisering, radicalisering en electorale decimering? Of kiest men voor een alternatief, menselijk migratiebeleid? Beken eindelijk eens kleur en beslis aan welke kant van de geschiedenis je wil staan. Dat biedt de kiezer alvast het voordeel van de duidelijkheid.

• migratie
• asiel
• links
• column