Wantrouwen ten opzichte van vrijhandel is één van de meest constante overtuigingen van Donald Trump. Al in de jaren 1980 lamenteerde Trump op kenmerkende wijze over de gevolgen van globalisering voor de Verenigde Staten (VS). Toen werd Amerika economisch uitgedaagd door Japan. Met uit export verworven kapitaal kochten investeerders uit het land van de rijzende zon in die periode prestigieuze gebouwen in New York, en dat was de vastgoedmagnaat Trump een doorn in het oog.

Niet toevallig was handel dan ook één van de speerpunten in de eerste presidentscampagne van Trump in 2016. Hij fulmineerde toen onophoudelijk tegen de vrijhandelsakkoorden die zijn voorgangers hadden afgesloten en die volgens hem rampzalig waren geweest voor de Amerikaanse economie.

Daarmee onderscheidde hij zich met succes van zijn Democratische tegenstander Hillary Clinton, die een meer traditioneel standpunt over handel innam. Onder het presidentschap van haar echtgenoot, Bill Clinton, had de VS een groot handelsakkoord met Canada en Mexico afgesloten en de toetreding van China tot de Wereldhandelsorganisatie aanvaard. Trumps protectionistische agenda zou cruciaal blijken tijdens de verkiezingen van 2016 voor het binnenhalen van strijdstaten in de Amerikaanse “Rust Belt”, waaruit de traditionele industrie in de voorgaande decennia was weggetrokken.

EERSTE TERMIJN NIET SUCCESVOL

Op de eerste dag van zijn eerste ambtstermijn kondigde Trump aan de VS terug te trekken uit een nieuw groot handelsakkoord met landen rond de Stille Zuidzee, het Trans-Pacific Partnership. Trump zou later invoertarieven instellen van 25% op alle import van staal en 10% voor aluminium, en taksen verhogen op een groot deel van de import uit China. Om aan deze of nog meer nieuwe tarieven te ontsnappen, sloten verschillende landen akkoorden die de handelsrelatie bijstelden in het voordeel van de VS. Zo aanvaardden Canada en Mexico aanpassingen aan hun handelsakkoord met de grote buur, sloot China een beperkte deal met de VS over betere markttoegang voor Amerikaanse bedrijven, en beloofde de EU meer sojabonen en vloeibaar aardgas (LNG) van over de Atlantische Oceaan te importeren.

Erg succesvol was het handelsbeleid van Trump I niet. Het enorme Amerikaanse handelstekort, wat Trump als hét bewijs ziet dat het wereldhandelssysteem andere landen toelaat de VS te misbruiken, was nauwelijks teruggelopen. Van een Amerikaanse industriële renaissance was geen sprake. De verhoging van tarieven op import uit China (van gemiddeld 3% naar 19% aan het einde van de termijn) leidde vooral tot een verschuiving van de import naar landen zoals Vietnam en Mexico, vaak door Chinese bedrijven die zich daar vestigden om te ontsnappen aan de hogere tarieven.

De belangrijkste prestatie van Trumps eerste presidentstermijn is dat hij erin geslaagd is het paradigma in de VS over globalisering fundamenteel te wijzigen, ook onder Democraten.

De belangrijkste prestatie van Trumps eerste presidentstermijn op vlak van handel is dat hij erin geslaagd is het paradigma in de VS over globalisering fundamenteel te wijzigen, ook onder Democraten. Zijn opvolger, Joe Biden, zou dan ook nauwelijks de protectionistische maatregelen die Trump had ingevoerd, terugdraaien. Wel zou Biden aan dit handelsbeleid een actief industrieel beleid toevoegen. Hiermee krijgen Amerikaanse bedrijven die actief zijn in de groene en digitale industrie financiële steun om hun activiteiten in de VS uit te breiden.

MOOISTE WOORD IN WOORDENBOEK

Ondanks het beperkte succes van zijn handelsbeleid tijdens de eerste termijn, is Trump vastbesloten om tijdens zijn tweede termijn dubbel zo hard in te zetten op protectionisme. De voorbije maanden heeft hij een salvo beloofd aan nieuwe tarieven. ‘Tariff’ is volgens hem dan ook “het mooiste woord uit het woordenboek”.

Trump heeft herhaaldelijk een invoertaks van 10%, in andere speeches 20%, vooropgesteld op alle import in de VS. Een universele tariefverhoging moet vermijden dat invoertaksen op individuele landen als China alleen maar tot handelsverschuiving leiden, zoals tijdens zijn eerste termijn. Mexico en Canada bedreigt hij met een algemeen invoertarief van 25% als ze niet meer doen in de strijd tegen illegale migratie en drugshandel. Hij heeft een tarief van 60% op alle import uit China opgeworpen om het bilaterale handelstekort van de VS met dit land drastisch terug te schroeven. De BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China) heeft Trump zelfs een taks van 100% voorgespiegeld als ze stappen zouden zetten om de dominantie positie van de dollar in de wereldeconomie te ondermijnen.

ZWITSERS ZAKMES

Donald Trump ziet tarieven dan ook als een Zwitsers zakmes. Hij wil ze inzetten om import en daarmee het Amerikaans handelstekort terug te dringen, industriële productie en jobs te creëren, de Amerikaanse geopolitieke suprematie veilig te stellen, overheidsinkomsten te genereren die zijn beloofde belastingsverminderingen moeten compenseren, en als stok achter de deur om allerlei beleidsconcessies van andere landen af te dwingen.

Hogere invoerlasten kunnen de Amerikaanse inflatie weer doen stijgen, terwijl veel kiezers op Trump hebben gestemd uit onvrede met prijsstijgingen.

Dat die verschillende doelstellingen vaak onverzoenbaar zijn, negeert Trump vlotjes. Als tarieven erin slagen om de import gevoelig terug te dringen, dan zullen er geen extra inkomsten uit taksen op (de gedaalde) invoer opgehaald kunnen worden. Als ze louter dienen als dreigement om toegevingen van andere landen te bekomen, dan zal het handelstekort niet wijzigen en zullen er geen extra ontvangsten naar de overheid vloeien. Hogere invoerlasten kunnen de Amerikaanse inflatie weer doen stijgen, terwijl veel kiezers op Trump hebben gestemd uit onvrede met prijsstijgingen. Amerikaanse handelsbelemmeringen kunnen andere landen economisch intensiever met elkaar doen samenwerken, wat de Amerikaanse geopolitieke macht dreigt uit te hollen in plaats van te versterken.

CONTRADICTIES

Die contradicties in het denken over handel worden ook weerspiegeld in de samenstelling van Trumps regering. Daar zitten zowel handelshaviken zoals United States Trade Representative, Jamieson Greer, en speciaal adviseur voor handel en maakindustrie, Peter Navarro, als figuren met meer liberale overtuigingen zoals Treasury Secretary, Scott Bessent, of Commerce Secretary, Howard Lutnick. Bessent en Lutnick zijn Wall Street investeerders die vrezen dat alomvattende invoertarieven de Amerikaanse economie en beurzen kunnen schaden.

Die laatsten hebben Trump kunnen overtuigen om voorzichtig van start te gaan. Op de dag van zijn inauguratie waren zijn aankondigingen op vlak van handel veel minder radicaal dan in andere domeinen. Het lijkt erop dat Trump op de eerste dag van zijn tweede termijn vooral de breuk met de Biden-Harris Administratie in de verf wilde zetten, en op vlak van handel is het verschil met die regering veel kleiner dan wat immigratie, klimaat of diversiteitsbeleid betreft. In het op die eerste dag ondertekende memorandum “America First Trade Policy” worden vooral onderzoeken in gang gezet die in de nabije toekomst kunnen leiden tot de beloofde tariefverhogingen, voor Mexico en Canada mogelijk al op 1 februari.

GEVOLGEN VOOR DE EU

De Europese Unie (EU) – en bij uitbreiding de rest van de wereld – kan er maar beter vanuit gaan dat Tariefman meent wat hij bij herhaling heeft gezegd. Voor de EU dreigen dan rechtstreekse en onrechtstreekse gevolgen.

De Unie kan zich aan directe tarieven op de eigen export naar de VS verwachten, met grote repercussies. De trans-Atlantische handelsrelatie is voor Europa nog steeds de belangrijkste: een vijfde van alle Europese export gaat naar de VS. Het is onwaarschijnlijk dat Trump Europa een voorkeursbehandeling zal geven. Trump heeft de EU in het verleden al “even slecht als China, maar kleiner” genoemd. Het handelstekort in goederen van de VS met de EU (van zo’n 150 miljard €), en hogere tarieven op sommige belangrijke goederen als auto’s (2,5% in de VS tegenover 10% in de EU), zijn hem een doorn in het oog.

Indirect dreigt de Europese Unie getroffen te worden door een escalatie van het Amerikaans-Chinese handelsconflict.

Indirect dreigt de Unie getroffen te worden door een escalatie van het Amerikaans-Chinese handelsconflict. Als Trump doorzet met het voornemen om tarieven op invoer uit China te verhogen tot een prohibitief invoerrecht van 60%, dan dreigt nog veel meer Chinese overcapaciteit naar de Europese markt afgeleid te worden.

De rechtstreekse en onrechtstreekse gevolgen voor Europa van de handelspolitiek van Trump II dreigen zo de Europese industrie verder te verzwakken en de Europese economie in een recessie te storten, waarbij het effect kan oplopen tot 1% van het Europese bruto binnenlands product.

AFSCHRIKKING, AANPASSING EN AUTONOMIE

De EU kan die schade proberen te beperken via een combinatie van afschrikking, aanpassing en autonomie.

De EU kan de schade proberen te beperken via een combinatie van afschrikking, aanpassing en autonomie.

Afschrikking. De EU kan duidelijk maken dat een verhoging van taksen op Europese uitvoer naar de VS zal worden beantwoord door overeenkomstige tariefverhogingen op Amerikaanse export naar de EU. De Unie heeft de voorbije jaren haar gereedschapskist om op die manier te reageren gevoelig uitgebreid.

Aanpassing. Daarnaast kan de Unie, net zoals tijdens Trumps eerste termijn, proberen de president gunstig te stemmen via onderhandelingen en doelgerichte toegevingen. Net als eerder kan de EU proberen te beloven meer zaken uit de VS te importeren die het sowieso moet invoeren, zoals LNG of defensiematerieel. Op korte termijn draagt dit bij tot Europese doelstellingen om af te raken van Russisch gas en de militaire paraatheid op te schalen. De EU zou Trump ook kunnen proberen paaien door zich meer op de Amerikaanse lijn te zetten wat betreft de verhouding met China.

Autonomie. Ten slotte kan de EU trachten de blootstelling aan Amerikaanse handelspolitiek af te bouwen door meer in te zetten op autonome productie en consumptie daar waar het nu afhankelijk is van import van of uitvoer naar de VS, en door de handelsrelaties te diversifiëren. Het handelsakkoord van de EU met de Mercosur-regio (Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay) wordt nu door voorstanders met dat argument gepromoot.

TRADE-OFFS

Maar ook de EU ontsnapt niet aan trade-offs in de keuze over hoe op Trumps handelspolitiek te reageren. Zijn agressieve beleid beantwoorden met wederkerige Europese tarieven op import uit Amerika komt ook met risico’s. Het dreigt te leiden tot een bredere verslechtering van de trans-Atlantische relaties, waardoor de VS bijvoorbeeld steun aan Oekraïne zou kunnen terugschroeven. De EU zal ook slimme keuzes moeten maken over welke import het wil treffen met hogere tarieven, om te vermijden dat dit leidt tot hogere inflatie en verdere vertraging van de Europese economie.

De coöperatieve route komt eveneens niet zonder gevaar. Toegevingen doen aan Trump in respons op zijn dreigementen riskeert hem te bevestigen dat agressie loont. De Amerikaanse ontkoppelingsstrategie ten aanzien van China volgen impliceert een economische kost en dreigt de wereld verder op te delen in twee blokken, met repercussies voorbij de handelssfeer. Russisch gas inruilen voor Amerikaans LNG strookt niet met de groene ambities van de EU.

Meer zelf produceren en consumeren, en de handelsrelaties diversifiëren, is een strategie die op middellange termijn loont.

De eigen economie minder afhankelijk maken van de VS door meer zelf te produceren en te consumeren en de handelsrelaties te diversifiëren, is dan weer een strategie die pas op middellange termijn loont. Tegelijk is het ook de aanpak die de EU duurzaam weerbaarder maakt. Door haar reactie te coördineren met andere landen, niet alleen grootmachten maar ook kleinere en armere landen, kan de EU zich presenteren als een betrouwbaardere partner en wat van de reputatieschade herstellen die ze op dit vlak de voorbije jaren heeft geleden door haar eigen unilaterale handelsmaatregelen.

IN LIJN MET ANDERE DOELSTELLINGEN

Dat Trump tijdens zijn tweede termijn nog harder met het tariefwapen zal uithalen, lijdt geen twijfel, ondanks dat dit beleid onvermijdelijk op contradicties zal stuiten. Wanneer, hoe en tegen wat en wie tarieven precies zullen worden ingezet, is nog onduidelijk. Die onzekerheid maakt integraal onderdeel uit van de Amerikaanse strategie om andere landen te laten plooien naar haar eisen.

De EU is maar beter voorbereid op het ergste. Bij het bepalen van haar respons moet het rekening houden met onbedoelde gevolgen die de drie mogelijke strategieën van afschrikking, toegeving en diversifiëring met zich meebrengen. De EU moet streven naar antwoorden die andere doelstellingen als de groene en digitale transitie en economische zekerheid bespoedigen, in plaats van tegen te werken.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 2 (februari), pagina 11 tot 15

• Trump
• Verenigde Staten
• Europese Unie
• handel

TRUMP II

Moeten we schrik hebben van Trumps 'shock and awe'?

David Criekemans

De terugkeer van Tariefman

Ferdi De Ville

Back to the future: drill, baby, drill!

Mathieu Blondeel