De verwoestende bosbranden in Los Angeles zullen wellicht de geschiedenis ingaan als de duurste natuurramp ooit. Nu al lopen de schattingen over de economische schade op tot 275 miljard (!) dollar. Donald Trump rook z’n kans en schikte zich als vanouds in zijn geliefkoosde rol van beeldenstormer.

Volgens hem zijn het niet de uitzonderlijke droogte én de sterke winden die de branden verergerden. Het lag bovenal aan een gebrek aan bluswater omdat de Californische autoriteiten – met name de (Democratische) gouverneur en nieuwste boksbal, Gavin Newsom – een onbeduidend zoetwatervisje beschermde status hadden gegeven.

Op hetzelfde moment dat halve steden in as werden gelegd in Californië, bereikte ons het nieuws dat de wereld in 2024 voor het eerst de anderhalve graden doelstelling van het Akkoord van Parijs had doorbroken. Al in de nabije toekomst zullen die Californische taferelen dus eerder regel dan uitzondering worden. Ook elders.

Daar bleef Trump, en met hem heel wat andere politieke leiders, dan weer stil over. Het hoeft misschien niet te verbazen voor een man die klimaatverandering ooit wegzette als een door China uitgevonden ‘hoax’ om Amerikaanse jobs te stelen of die de VS met veel bombarie terugtrok uit het Akkoord van Parijs.

Nu Trump zijn tweede ambtstermijn is ingegaan, is het tijd om vooruit te kijken. Wat kunnen we verwachten op klimaatvlak en hoe groot wordt de breuk met Bidens beleid? Zijn track record en campagnebeloften voorspellen alvast weinig goeds. De wereld anno 2025 verschilt met die van 2017, toen hij voor het eerst president werd. Het is onduidelijk wie nu internationaal klimaatleiderschap kan en wil claimen. Is het de EU, China of moeten we hopen op verzet van ‘niet-statelijke actoren’ zoals de bedrijfswereld?

BIDEN VS. TRUMP: SAME BUT DIFFERENT?

Trumps eerste termijn was er één van deregulering van de fossiele industrie en de terugdraaiing van bestaande regelgeving ter bescherming van klimaat en milieu.

Eén van de meest in het oog springende beslissingen was de terugtrekking uit het Akkoord van Parijs. Trump verving ook Obama’s Clean Power Plan, dat emissies van de elektriciteitssector moest reduceren. Verder verzwakte hij milieuregels rond de uitstoot van schadelijke (broeikas)gassen zoals methaan, trachtte hij controversiële oliepijpleidingen nieuw leven in te blazen én verhoogde zijn administratie het aantal licenties voor olie- en gasproductie op publiek land.

Trump klopte zich op de borst dat tijdens zijn presidentschap de VS de grootste olieproducent ter wereld werd. Al was dit eerder het gevolg van technologische evoluties in olie- en gasextractietechnieken (voornamelijk via fracking) in plaats van uitgekiend beleid.

Toen Biden aan de beurt kwam, beloofde hij een radicale ommekeer. Op dag één maakte hij Trumps terugtrekking uit het Akkoord van Parijs ongedaan. Hij loodste ook onder andere de Inflation Reduction Act (IRA) door het Congres. Het was, in Bidens woorden, “één van de belangrijkste wetten in de geschiedenis van de VS”, en moest dienen om de “existentiële dreiging” van de klimaatcrisis aan te pakken. Daarvoor maakte hij honderden miljarden aan subsidies vrij voor consumenten en producenten van groene technologieën.

Verder kwamen er striktere regels rond methaanlekken in de industrie. Ook de royalty’s die betaald moeten worden aan de overheid voor olie- en gasproductie op publiek land werden verhoogd. In 2021 ging hij nog een stap verder. Er kwam een moratorium op nieuwe licenties voor olie- en gaswinning op publiek land. Later voerde hij ook een moratorium in op vergunningen voor nieuwe LNG-terminals die dienen voor de overzeese export van gas. Beide werden later echter geblokkeerd in de rechtbank.

In één van zijn laatste beleidsdaden voerde hij een verbod in op nieuwe offshore olie- en gasprojecten in federale wateren. Al gaat dit eerder om een symbolische daad ter bescherming van gebieden die waarschijnlijk toch geen al te grote reserves bevatten.

Bidens breuk met het verleden werd weliswaar tegengewerkt, maar hij gaf ook groen licht aan honderden nieuwe olie- en gasprojecten.

Bidens breuk met het verleden werd weliswaar tegengewerkt, maar hij gaf ook groen licht aan honderden nieuwe olie- en gasprojecten, waaronder ook het Willow-olieproject in Alaska. Dat moet één van de grootste in het land worden. De geroemde IRA bevatte nieuwe vergunningen voor olie- en gasexploitatie en ook financiële incentives voor controversiële technologieën om CO₂ af te vangen en op te slaan. Gevolg? De VS produceerde nóóit meer olie en gas dan vandaag.

Zelfs voor een ‘klimaatpresident’ als Biden blijft het Amerikaans klimaat- en energiebeleid nog al te vaak schipperen tussen enerzijds de nood aan klimaatmaatregelen en, anderzijds, een obsessie met bevoorradingszekerheid en betaalbaarheid van energie. Alleen fossiele brandstoffen zouden die laatste kunnen garanderen.

VOORUITBLIK

Wat kunnen we dan verwachten nu Trump weer aan zet is? Zelf vat hij het graag samen in drie woorden: drill, baby, drill! Met grote gevolgen zowel in binnen- als buitenland.

Laten we eerst kijken naar zijn binnenlandse agenda. Prominent bovenaan zijn programma, net na beloftes over de sluiting van de grenzen, grootschalige deportaties en de beëindiging van inflatie, valt te lezen dat de VS de grootste (fossiele) energieproducent in de wereld moet worden. Verder moeten de door Biden ingevoerde milieuregels op de schop. Zijn programma moet een nieuw tijdperk van ‘energiedominantie’ voor de VS inluiden.

Het programma leest als een samenvatting van het verlanglijstje van het American Petroleum Institute, één van de belangrijkste lobbygroepen van de fossiele industrie. Het is aan die CEO’s dat Trump 1 miljard dollar aan campagnefinanciering vroeg, in ruil voor zijn beleidssteun na zijn terugkeer naar het Witte Huis. Ook Trumps voorgestelde minister van Binnenlandse Zaken, Doug Burgum, herhaalde de debatfiches over ‘energiedominantie’ tijdens zijn confirmation hearing in de Senaat.

Een lichtpuntje kan zijn dat het voor de verzwakking van wetgeving zoals de IRA wellicht intern nog flink strijd geleverd moet worden.

Een lichtpuntje kan zijn dat het voor de verzwakking van wetgeving zoals de IRA wellicht intern nog flink strijd geleverd moet worden. Want hoewel géén enkele Republikein voor stemde, vindt de overgrote meerderheid van IRA-financiering plaats in regio’s die door diezelfde Republikeinen worden vertegenwoordigd in het Huis van Afgevaardigden. Wellicht willen ze die fondsen (en de tewerkstellingsmogelijkheden) niet door de neus geboord zien.

Voor de internationale positionering van de VS kunnen we een terugkeer naar zijn eerste termijn verwachten. Het onofficiële en controversiële Republikeinse presidentiële programma, Project 2025, verraadt de conservatie doelstellingen: de VS moet zich niet alleen terugtrekken uit het Akkoord van Parijs, maar zelfs uit het United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) uit 1992, waaruit alle internationale klimaatonderhandelingen voortvloeit. Ook moet het federale agentschap voor ontwikkelingssamenwerking, USAID, direct stoppen met werk rond de klimaatcrisis.

En ja, ook Trumps pogingen om Groenland los te weken van Denemarken hebben een uitgesproken klimaatdimensie. Onder de smeltende ijskappen zouden oneindige mogelijkheden liggen in de geopolitieke race naar controle over groene mineralen en metalen. Tegelijk zou er in één klap zouden zo ook gigantische olie- en gasreserves beschikbaar worden.

WIE VULT HET GAT?

Wat in die Groenlandsaga nog het meest opviel, was de vrij dociele reactie vanuit de EU. Het is misschien wel exemplarisch voor de staat van het ‘Verzet’ tegen Trump, zowel in de VS zelf als daarbuiten. Er lijkt een soort berusting, en zelfs moedeloosheid, geslopen in oppositiekringen. In de VS zelf heeft dit te maken met Trumps onverwacht sterke mandaat van de Amerikaanse kiezer. Heel wat buitenlandse leiders zoeken zelfs duidelijk toenadering. Al blijft de aanpak heel transactioneel.

De teneur was niet altijd zo. In 2017 veroorzaakte Trumps terugtrekking uit het Akkoord van Parijs nog wereldwijd geschokte reacties. China en de EU beloofden in een gezamenlijk statement om hun klimaatinspanningen op te drijven. De toen net verkozen Emmanuel Macron organiseerde een pompeuze One Planet Summit in Parijs met het tenenkrullende motto “Make our planet great again!”.

Maar de vraag is: wie kan én wil opstaan als internationaal klimaatleider wanneer Trump de hakbijl zet in het Amerikaanse klimaatbeleid?

De EU heeft andere katten te geselen. Hier worstelen we met de opkomst van Trump-surrogaten, de algemene verrechtsing van het politieke debat, de geopolitieke dreiging van Rusland en economische perikelen. Macrons positie is fragiel en Marine Le Pen heeft meer kans dan ooit op het presidentschap in 2027. In Duitsland stelde de gedoodverfde volgende Bondskanselier, Friedrich Merz (CDU), recent dan weer dat de economie prioriteit op het klimaat moet krijgen.

In het Europees Parlement doet de paringsdans tussen christendemocraten en extreemrechts niet direct vermoeden dat progressief klimaatbeleid daar de hoogste prioriteit geniet.

In het Europees Parlement doet de recente paringsdans tussen de christendemocraten van de EVP en extreemrechts niet direct vermoeden dat progressief klimaatbeleid daar de hoogste prioriteit geniet.

Wat betreft de EU Green Deal, wordt het een legislatuur van ‘behouden wat kan’. De nieuwe Commissie zet nu wel volop in op een Clean Industrial Deal, maar dat moet eerder gekaderd worden in een geopolitieke competitie over de controle over groene productieketens en de existentiële angst over de verdwijning van industrie op het continent.

China lijkt de meest logische kandidaat voor de rol van internationale klimaatleider. Al zal dat altijd vanuit een heel schizofrene positie zijn. Het is inderdaad de grootste installateur ter wereld van hernieuwbare energie, de grootste producent en exporteur van elektrische wagens en de grootste investeerder in allerhande koolstofarme technologieën. Maar het is het nog steeds de veruit de grootste vervuiler. Ook in 2024 verbrandde het land weer recordhoeveelheden steenkool, de meest vervuilende van alle fossiele brandstoffen.

Ook de geopolitieke competitie en steeds escalerende handelsoorlog, waarin de EU gedwongen wordt kant te kiezen, creëren verre van een stabiel geopolitiek kader waarin China geneigd zal zijn opnieuw samen met de EU de klimaathandschoen op te nemen.

BEDRIJFSWERELD LOOPT BRAAF IN DE PAS

Moet de oppositie dan komen uit de bedrijfswereld? In 2017 steunden vele grote ondernemingen nog voluit initiatieven zoals America’s Pledge of We Are Still In. Zelfs fossiele giganten als Shell en ExxonMobil plaatsten toen vraagtekens bij Trumps beslissing. Zelfs Elon Musk stapte in 2017 nog op als presidentieel adviseur als protest tegen die terugtrekking.

De tijden zijn overduidelijk veranderd. Of ze nu een cheque schreven voor zijn inauguratieceremonie, gingen dineren in Mar-a-Lago of factchecking afvoerden op hun sociale mediaplatformen, de één na de andere CEO leek afgelopen weken trouw te zweren aan Trump.

Ook wat klimaat betreft lijkt het tij gekeerd in de bedrijfswereld. Recent stapten enkele van de grootste Amerikaanse banken uit een wereldwijd samenwerkingsverband rond klimaat, de Net Zero Banking Alliance. BlackRock, de grootste vermogensbeheerder ter wereld, zegde haar lidmaatschap op van de Net Zero Asset Managers Initiative. De organisatie besloot daarop al haar activiteiten tijdelijk stop te zetten. Ze onderzoekt nu of ze nog bestaansrecht heeft in de “nieuwe mondiale context.” Met andere woorden, nu er een nieuwe (geo)politieke wind waait, wordt klimaat door deze bedrijven naar het achterplan verdreven.

Eén sector die het zich absoluut niet kan veroorloven om de klimaatcrisis te negeren, is de verzekeringsindustrie.

Eén sector die het zich absoluut niet kan veroorloven om de klimaatcrisis te negeren, is de verzekeringsindustrie. Afgelopen jaren beslisten enkele van de grootste verzekeraars in de VS, State Farm en All State, dat ze bepaalde eigendomsverzekeringen niet langer zouden aanbieden in Californië. Onder meer omwille van verhoogde frequentie en intensiteit van natuurrampen gelinkt aan de klimaatcrisis. Duizenden gezinnen die vandaag slachtoffer van de branden zijn, verloren zo hun verzekering.

Ook in andere zuidelijkere staten zoals Texas, Louisiana en Florida – regio’s waar orkanen de kusten teisteren – wordt het alsmaar moeilijker om verzekeringen af te sluiten. In die zin is de sector de kanarie in de koolmijn. Al lijkt het er niet op dat het andere bedrijfssectoren, en Trump, aan het denken zet.

QUO VADIS?

Het valt niet te ontkennen, Trump II betekent slecht nieuws voor het klimaat. Zeker omdat de wereld vandaag niet te vergelijken valt met die aan de start van zijn eerste termijn. In de VS zelf kan hij rekenen een heel diverse coalitie die hem en zijn plannen steunt. Aan het begin van zijn nieuwe ambtstermijn ligt de beleidsfocus dan ook op het komaf maken met Bidens klimaatnalatenschap en vrije baan geven aan de fossiele industrie.

Ook internationaal geniet de klimaatcrisis geen prioriteit meer. Terwijl de Russische dreiging alsmaar groter lijkt worden, worstelt de EU, als vanouds, met economische demonen. Het is alle hens aan dek in Brussel, Parijs en Berlijn. De focus ligt er eerder op bestendiging van bestaand klimaatbeleid, in plaats van pogingen te ondernemen verdere stappen te zetten. Er is ook weinig animo in Brussel en Beijing om klimaat als startpunt te nemen voor de herijking van de verslechterende geopolitieke en economische relaties.

Terwijl we voor het eerst de grens van anderhalve graden overschrijden, de klimatologische crisissen elkaar in sneller tempo opvolgen én intenser worden, steken heel wat leiders de koppen dieper in het zand. Trump op kop. De stilte voor de klimaatstorm klinkt vandaag dan ook luider dan ooit.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 2 (februari), pagina 16 tot 21

• Trump
• klimaat
• Verenigde Staten

TRUMP II

Moeten we schrik hebben van Trumps 'shock and awe'?

David Criekemans

De terugkeer van Tariefman

Ferdi De Ville

Back to the future: drill, baby, drill!

Mathieu Blondeel