Donald J. Trump is teruggekeerd als 47^ste president van de Verenigde Staten. Nog voor hij goed en wel aantrad, is de lijst van schokkende uitspraken lang; de wens om Canada in te lijven als de 51^ste staat van de Verenigde Staten, de betrachting om het Panama kanaal “terug te laten keren” naar de ‘Amerikaanse invloedssfeer’, het hernoemen van de ‘Golf van Mexico’ tot ‘Golf van Amerika’, de eis om Groenland onder te brengen in de Amerikaanse invloedssfeer in naam van “het Vrije Westen”, de uitspraak dat Rusland een ‘neutrale bufferzone’ moet krijgen in Oekraïne om even later zichzelf dan weer deels tegen te spreken, de bedreigingen aan het adres van Iran, of de handelstarieven tegen China of zelfs de Europese Unie. Het is toch even bekomen. Veel lijkt er nu al niet meer over te blijven van de geopolitieke porseleinkast, en zijn tweede presidentschap moet nog maar beginnen. Wat is er aan de hand? Meent Trump dit allemaal? Is Europa straks een vogel voor de kat?

Wie Trump wil begrijpen moet zich bedienen van het prisma van egopolitiek, gecombineerd met een neo-klassieke variant van de 19^de eeuwse geopolitiek. Dit alles wordt aangepast aan en ingebed in het huidige tijdsgewricht waarin de strijd om invloedssferen, grondstoffen en technologie centraal staan. De soep wordt wellicht nooit zo heet gegeten als ze wordt opgediend. Toch doen we er maar goed aan om alle dreigementen van de Amerikaanse president niet bij voorbaat weg te lachen. Bovendien bestaat er geen echte Europese strategie rond hoe om te gaan met een snel veranderende wereld waarin onze meest trouwe alliantiepartner sinds 1945 andere geopolitieke interesses heeft.

EGOPOLITIEK

Ten eerste, de egopolitiek. Dit perspectief stelt dat het enkel en alleen over Trump zelf gaat. Een deel kan worden begrepen als ‘transactionalisme’, zoals in 1987 beschreven in zijn boek The Art of the Deal, dewelke uiteraard een ongelofelijke bestseller was zoals er nog nooit één was (dat erkennen hoort erbij). Elke transactie, of het nu om vastgoed in het klein of groot (geopolitiek) gaat, is daarbij een zero sum game. Dat wil zeggen: een proces met een duidelijke winnaar en verliezer. Het komt erop aan om de winnaar te zijn. Eigenlijk is dat het enige dat telt. Wat lijkt en hoe je overkomt, is belangrijker dan de realiteit. Bovendien weet mediaman Trump als geen ander dat elke 24 uur er een nieuwe news cycle is. Het komt erop neer om die te domineren. Dat levert ook clicks and likes op in de aandachtseconomie. En dat is geld, waardoor hij groot geworden is in klassieke en minder klassieke media. Beiden hebben elkaar in zekere zin nodig. Wat er ook gezegd wordt, zelfs al is iets onwaar, je ontkent en je blijft gewoon gaan. Alles is veroorloofd om een deal te bekomen, inclusief andere partijen op het verkeerde been te zetten. Liefst zelfs, zodat men niet echt weet wat je nu eigenlijk wil. Laat ze maar gissen. In een ideaal scenario zal de andere partij zich reeds bij voorbaat inschikkelijker opstellen. Idealiter komt die andere partij spontaan uit eigen beweging een mogelijke deal voorstellen. Dan is de strijd reeds half gewonnen.

Elke transactie, of het nu om vastgoed of geopolitiek gaat, is een 'zero sum game'. Dat wil zeggen: een proces met een duidelijke winnaar en verliezer.

Kortom, volgen we exclusief het analytisch prisma van de egopolitiek, dan zijn we misschien geneigd om alle ‘bijzondere’ uitspraken van de 47^ste president met een korreltje zout te nemen. Dan komen we tot de conclusie: het zal wel zo geen vaart nemen. Maar dan vergeten we dat de ‘Make America Great Again’ (MAGA) beweging ondertussen zowat de hele Republikeinse Partij heeft ingenomen. Hun geopolitieke narratief op zenders als FOX verschilt in essentie niet zoveel van wat de Russische burger te zien krijgt. De VS doet het vandaag op heel wat economische parameters veel beter dan Europa, en is bereid ten nadele van die alliantiepartners haar voorsprong nog te vergroten. Een eerste belangrijke conclusie is dat je in deze wereldpolitiek enkel au sérieux genomen wordt als Europa versneld eigen capaciteiten ontwikkelt op het vlak van defensie, technologie en economie – in het bijzonder in sleutelsectoren voor de toekomst. Enkel dan ben je interessant en relevant. De Europese Unie bouwde ondertussen een enorme handicap ten opzichte van de Verenigde Staten op inzake de energieprijs, competitiviteit en regulering. Externe geopolitieke schokken zoals Trump, Poetin en Xi Jinping zullen de Unie dwingen om beslissende stappen te zetten. Bij afwezigheid daarvan zou Europa in de internationale verhoudingen vrij snel een lelijke val kunnen maken die door andere grootmachten als zwakte gepercipieerd zal worden. Het doembeeld van een continent dat vrij makkelijk onderling verdeeld en uit elkaar gespeeld kan worden, is niet zo theoretisch.

Ego’s kan je niettemin trachten ‘in goede banen leiden’. Een bron van inspiratie voor Europa is hoe de inmiddels overleden Japanse premier Shinzo Abe met Trump omging tijdens diens eerste ambtsperiode. Hij slaagde erin de militaire alliantie met Washington te behouden en een tariefoorlog te vermijden. Om deze reden bezocht Abe al vroeg Trump, nog voor hij president werd. Dit zien we nu ook gebeuren met het bezoek van onder andere de Italiaanse premier Meloni. Zij presenteert zich daarmee overigens ook als een brug tussen Europa en de VS. Abe was ook bereid om heel wat vrije tijd met Trump te spenderen. Hij suggereerde zelfs dat Trump eigenlijk voorgedragen zou moeten worden voor de Nobelprijs, zoals Obama. Als het straks verkeerd afloopt voor Europa in Oekraïne kunnen we Washington best zeggen dat Poetin Donald Trump eigenlijk vierkant in zijn gezicht uitlacht. Kortom, egopolitiek is potentieel bespeelbaar via handig diplomatiek handelen. Recent sprak Trump zich net voor de aanvang van zijn presidentschap uit om Groenland, Canada en het Panama-kanaal toe te voegen aan de Amerikaanse territoria. Vooral de toegenomen Chinese activiteiten in het Hoge Noorden en in de Caraïben vormen daarbij een doorn in het oog. Ondertussen lijkt het erop dat de Deense regering kort nadien in alle stilte contact opnam met de aankomende Trump-administratie om de nieuwe president aan te bieden de Amerikaanse militaire aanwezigheid op Groenland gevoelig verder uit te bouwen. Dat is Europees transactionalisme in actie. Maar wederom, de achilleshiel van Europa ligt in het gebrek aan substantiële defensiecapaciteiten en technologische innovaties, evenals de beperkte opschaling daarvan in economische spitssectoren. Denemarken, maar bij uitbreiding ook de Europese Unie, staan momenteel daarin veel te zwak. Het Japanse voorbeeld van een doorgedreven charmeoffensief, gecombineerd met versnelde uitbouw van materiële capaciteiten, valt te overwegen om Trump II om te draaien tot een kans. In het kader van de bredere geopolitieke machtsstrijd die er mondiaal aan de gang is, biedt doorgedreven Amerikaans-Europese samenwerking op sleutelsectoren, energie en grondstoffen grote opportuniteiten. Want alleen wordt het moeilijk.

Het Japanse voorbeeld van een doorgedreven charmeoffensief, gecombineerd met versnelde uitbouw van materiële capaciteiten, valt te overwegen om Trump II om te draaien tot een kans.

Inzake het Europese gebrek aan eigen investeringen in veiligheid en defensie heeft de Amerikaanse president overigens een terecht punt. De huidige geostrategische schok kan daarom maar beter ‘gebruikt’ worden. De lange termijn strategische aandacht van de Verenigde Staten ligt immers in de ‘Indo Pacific’. De Europese landen zullen in het kader van de burden sharing niet anders kunnen dan meer verantwoordelijkheid op te nemen voor het eigen continent. Dat kan ook een kans zijn voor de vernieuwing van ons eigen economische weefsel. Veel nieuwe spitstechnologieën van drones over AI tot satellieten of nieuwe polymeren ontstaan immers eerst in de defensie-industrie om nadien ook commerciële spin-offs te genereren. In sommige sectoren kan Europa straks niet meer mee als we daar niet meer structureler in investeren. De versterking van een Europese pijler binnen de NAVO kan ook een opstap bieden naar een meer robuustere eigen Europese defensie, die desnoods tegen het einde van de jaren 2030 volledig zelfstandig moet kunnen opereren. We gebruikten in Europa de ‘kans’ van het eerste presidentschap van Trump onvoldoende. Ditmaal is er veel een grotere urgentie gezien de Russische inval in Oekraïne en de steeds duidelijkere ambities van landen als China en Iran om de internationale spelregels niet passief maar actief te hertekenen. We hebben evenwel vijftien moeilijke jaren nodig om die eigen defensie op orde te zetten. Tegen dan zal de wereld er geopolitiek wellicht al anders uitzien en is niet gezegd dat de VS ons zal kunnen, of willen, helpen bij nieuwe veiligheidscrises.

GEOPOLITIEK

Ten tweede, de geopolitiek. Of ten minste, de invulling die Donald Trump er impliciet, en hier en daar expliciet, aan geeft. In het huidige tijdsgewricht hebben alle wereldmachten iets met elkaar gemeen; ze maken zich zorgen om de toekomst. De mondiale strijd ontvouwt zich op domeinen als militaire slagkracht, technologie, toegang tot grondstoffen en energie, voedsel en handel(sroutes). De just in time economie wordt deels vervangen door een just in case model. De hang naar meer ‘strategische autonomie’ zorgt voor een tendens waarbij macro-regionale handelsketens in belang zullen toenemen ten aanzien van de mondiale. De geopolitiek staat in nauw verband met wat er zich afspeelt op geo-economisch en geostrategisch vlak. Deze drie domeinen vormen geen gescheiden compartimenten, maar zijn onderling nauw verbonden met elkaar. Het is in wezen een mondiale strijd, waarbij wie nu ter plaatse trappelt op elk van bovenstaande domeinen uiteindelijk een dodelijke achterstand oploopt.

Op geostrategisch vlak zijn er momenteel drie grote ‘theaters’ die relevant zijn voor de Trump administratie: Oekraïne, Israël versus Iran, én de regionale race in de Indo-Pacific met China. Trumps hoge gezant voor Oekraïne, de oud-generaal Keith Kellogg, heeft ondertussen de ambitie al verschoven van 24 uur naar 100 dagen om een “solvable solution” te vinden. Het blijkt allemaal veel moeilijker dan de Amerikaanse kiezer werd voorgespiegeld. Voor Europeanen moet een naakte ‘land for peace deal’ absoluut worden vermeden. Moskou zou dan tot de conclusie komen dat een beperkte Europese oorlog tot resultaten kan leiden, en later dit nog eens kunnen herhalen in bijvoorbeeld de Baltische staten. Een ‘agree tot disagree deal’ lijkt realistischer waarbij Kiev de oostelijke regio’s zoals Donetsk en Loegansk voorlopig verliest in ruil voor westerse veiligheidsgaranties. De vraag blijft evenwel hoe een dergelijke ‘vrede’ langs een bestandslijn van 900 kilometer ooit geverifieerd kan worden. Een ‘neutrale zone’ in Centraal-Europa lijkt niet realistisch. Want mogen Europeanen dan niet exact hetzelfde eisen voor het voormalige Oost-Pruisen – vandaag bekend als de Russische geopolitieke exclave Kaliningrad, dat vóór 1945 nooit Russisch is geweest? Moet ook die regio dan niet volledig gedemilitariseerd worden? In het Midden-Oosten zal Trump de ‘vrije hand’ geven aan Israël. Met de recente militaire acties tegen Syrische luchtcapaciteiten is Israël nu in staat om veilig via eigen air-to-air refuelling tankers een militaire operatie tegen Iran te ondernemen indien nodig. Dé vraag in de Indo-Pacific is of Trump openlijke steun voor Taiwan tegen China zal uitspreken, zoals Biden dit deed.

We moeten het paradigma van ‘dure energie’, waarop al onze beleidsmodellen gebouwd zijn, definitief verlaten door meer aanbod in de markt te plaatsen, op alle energievormen.

Op geo-economisch vlak blijft het afwachten wat Trump nu eigenlijk wil binnenhalen met zijn ‘shock and awe’-uitspraken over handelstarieven tegen Chinese producten tot 60% en een vlak tarief van 10 tot 20% tegen Europese producten. Hier geldt wellicht de logica van het transactionalisme. Het zal hierin zaak zijn om de Amerikaanse president, zoals eerder aangegeven, te overtuigen van de kansen op een gezamenlijk partnerschap. Ondertussen moet de gewonnen tijd maximaal gebruikt worden om zich voor te bereiden voor de kans dat er toch geo-economische fall-out zou kunnen komen in de vorm van restricties of handelstarieven. De veel te hoge energieprijzen in Europa vormen, naast overregulering, één van de centrale problemen in onze competitiviteit ten opzichte van de VS. We moeten het paradigma van ‘dure energie’, waarop al onze beleidsmodellen gebouwd zijn, definitief verlaten door meer aanbod in de markt te plaatsen, op alle energievormen. Het verzoenen van klimaatdoelstellingen met echte industriepolitiek staat daarin cruciaal. Anders dreigt een cascade-effect voor Europa, met alle gevolgen voor ons sociaal contract.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 2 (februari), pagina 6 tot 10

• Trump
• Verenigde Staten
• geopolitiek

TRUMP II