Geachte minister van Energie, Leefmilieu en Duurzame Ontwikkeling,
Geachte mevrouw Marghem,

Wat moet u met grote opgewektheid aan 2016 begonnen zijn. Eind 2015 kon u op de valreep alsnog een Belgisch klimaatakkoord in de wacht slepen, weliswaar nadat ons land de Fossiel van de Dag kreeg toegewezen en tijdens de klimaatconferentie in Parijs (en dus rijkelijk laat), maar het was er. Laat 2016 maar komen, moet u gedacht hebben. Dat klimaatakkoord moest nog wat punten en komma’s krijgen maar dat was een kwestie van enkele vergaderingen beleggen met uw drie regionale klimaatcollega’s. Uiteindelijk zou het nog tot oktober van 2016 duren vooraleer er duidelijke afspraken over de burden sharing tussen de gewesten en de federale regering op papier werden gezet.

Dat uitstelgedrag is misschien nog het meest typerend aan uw klimaatbeleid. Zo belooft u al jaren dat er werk zal worden gemaakt van het energiepact. We hebben een langetermijnvisie nodig om ons land voor te bereiden op de uitstap uit kernenergie in 2025. Dat plan had al in werking moeten zijn maar het is er nog steeds niet. Het Internationaal Energie Agentschap trok zorgelijk aan de alarmbel met de boodschap dat de negen jaar die ons nog resten bijzonder kort zijn om de omschakeling te maken.

Nochtans legde u eerder wel al standvastige besluitvaardigheid aan de dag. Om het akkoord met Electrabel over het langer openhouden van onze scheurtjescentrales rond te krijgen, miste u zelfs de trein naar de klimaatconferentie in Parijs. Aan die deal zou een stevige financiële bijdrage tegenover staan van onze Franse buren. Een win-win, zo verkocht u het. Niemand in ons land wil een black-out, toch?

De overeengekomen premie die we jaarlijks zouden ontvangen ter compensatie voor het langer openhouden van de kerncentrales bedroeg 20 miljoen euro. Die zou de kas voor groene investeringen spijzen. Tot onze spijt vernamen we begin december dat het geld werd gebruikt om de begroting op te lappen. U beloofde dat dit in 2017 zou worden rechtgezet. Ik hoop dat u woord houdt. Die 20 miljoen euro is nochtans zeer welkom omdat een grote hap - 50 miljoen euro - van het Klimaatfonds via de Gewesten naar het subsidiëren gaat van de elektriciteitsfactuur van energie-intensieve bedrijven zoals Arcelor Mittal, BASF, Nyrstar en Solvic. Volledig legaal, ik weet het. De Europese regels verbieden het niet om deze bedrijven te compenseren voor de duurdere elektriciteit die ze betalen ten opzichte van concurrerende bedrijven buiten Europa. Maar u voelt toch zelf aan dat dit indruist tegen het gezond verstand? De mantra blijven herhalen dat grote bedrijven zullen delokaliseren als we hen niet tegemoetkomen in de elektriciteitsprijs, komt neer op het verloochenen van onze eigen kracht. Gaan we blijven buigen voor de chantage van grote bedrijven om langs allerlei poortjes cadeaus te krijgen, ook al tonen de Swiss Leaks en de Panama Papers aan dat vele multinationals er een sport van maken zo weinig mogelijk belastingen te betalen?

Het zal als minister niet makkelijk zijn om de belangen van burgers en van de industrie af te wegen. Niemand wil de economische implosie van ons land op zijn geweten hebben. Dat is wat u ons constant voorspiegelt. Het is óf het klimaat óf de economie redden. U ontkent daarmee wat in talloze studies en rapporten staat. Rapporten die de overheid zelf produceert trouwens, dat is de ironie van het verhaal. De transitie naar een duurzame samenleving en economie in de toekomst levert banen op. Daarenboven zijn er nog terugverdieneffecten in de sociale zekerheid. Klimaatbeleid hoeft niet gepaard te gaan met desastreus welvaartsverlies. Niets of te weinig doen, zal veel grotere nadelige gevolgen hebben.

U, als politica, zou het kortetermijndenken moeten overstijgen. Als u met mij deze oefening heel even maakt, dan beseft u ook dat in de toekomst bepaalde sectoren zullen verdwijnen. Andere zullen zich moeten heruitvinden, willen ze overleven. De divestment movement heeft wat dat betreft al schitterend werk geleverd. Zij hebben grote kapitaalbeheerders - pensioenfondsen, overheden, stichtingen, religieuze instellingen, universiteiten - overtuigd om de investeringen in de fossiele sector over te hevelen naar investeringen in duurzame industrieën. Op deze manier werd er al 5.500 miljard dollar weggezogen. Dat is duizelingwekkend veel geld. Maar het is helaas nog niet voldoende om EXXON Mobil, BP, Shell en consorten een financiële prik te geven die pijn doet. Zeker zo belangrijk is het signaal dat investeerders krijgen: jullie steken jullie geld in een sector die weldra voorbijgestreefd is. Dat heeft enkele aandeelhouders vragen doen stellen bij de jaarbalansen die de grote oliebedrijven voorleggen. Daarin blijven ze blindelings de olievelden die ze vermoedelijk zullen aanboren overwaarderen en de verwachte daling in vraag naar fossiele brandstoffen onderwaarderen. Stranded assets, heet zoiets. Als de big five van oliebedrijven dit blijven volhouden, zouden ze de wereldeconomie de dieperik in kunnen sleuren. Olieproducenten zijn namelijk, net zoals veel banken, too big to fail.

Toch wil ik blijven geloven dat u vol goede bedoelingen zit als minister van Energie, Leefmilieu en Duurzame Ontwikkeling. Ik waardeer het dat u in het voorjaar van 2015, enkele maanden na de lancering van de Klimaatzaak, inging op onze vraag om met alle klimaatministers samen te zitten om te bespreken of er voldoende reden en vertrouwen is om ons te doen afzien van de intentie een rechtszaak aan te spannen. Die meeting ging door op uw kabinet. Voordien waren er duidelijke afspraken gemaakt met uw woordvoerster over een Nederlandse cameraploeg van Tegenlicht die de vergadering gedurende een tiental minuten zou volgen om ons dan achter gesloten deuren discreet verder te laten vergaderen. Toen ik u aansprak over de gemaakte afspraken, snauwde u me toe. Pas nadat uw woordvoerster u tijdens de vergadering per sms aan de belofte herinnerde, kwam u terug op uw beslissing en mocht Tegenlicht alsnog filmen. Een fijne persoonlijke kennismaking kan ik het niet noemen, maar we hoeven elkaar niet leuk te vinden. Tot slot van rekening had de Klimaatzaak u en uw collega’s gedagvaard. Dat is niet niks, dat begrijp ik. Wij hebben de hand nog gereikt om tot een akkoord te komen en zo een rechtszaak af te wenden, maar tijdens de vergadering werd snel duidelijk dat dit niet zou gebeuren.

Tot slot wil ik graag mijn wensen uiten voor het nieuwe jaar. U kan in 2017 uw tanden zetten in enkele belangrijke dossiers. Er is het eerder vermelde Energiepact maar ook het Nationaal Klimaat- en Energieplan voor de verdeling van de doelstellingen 2030 dat absolute voorrang dient te krijgen. Is het niet een pracht van een uitdaging om dit in één jaar rond te krijgen in plaats van de zeven jaar die het vorige keer nodig had? Dan schrijf ik volgend jaar een lieve nieuwjaarsbrief. Beloofd.

Francesca Vanthielen
Actrice, presentatrice en mede-initiatiefnemer van De Klimaatzaak

Samenleving & Politiek, Jaargang 24, 2017, nr. 1 (januari), pagina 34 tot 36

• energie
• federale regering
• Brieven aan Michel I

HALFWEG MICHEL I