Vrij Links. Een organisatie met dergelijke initialen zou bij linksdenkende Vlamingen weinig succes kennen. In Nederland is het een relatief nieuwe organisatie die op korte tijd begint te wegen op het debat. Vrij Links heeft als doel het debat over progressieve, vrijzinnige, linkse waarden binnen en buiten Nederland te voeren.¹ Een aantal bekende Nederlanders uit de politieke en cultuurwereld schreven daartoe een seculier en progressief manifest.² Hun drijfveer is een zekere frustratie met de leiding van links die seculiere standpunten vies bekijkt. Die afkeer van secularisme bij links is, ook in Nederland, nieuw. De wat hysterische reactie van PvdA op de verrechtsing en het migratievraagstuk, heeft het debat vernauwd. Het duwt seculieren in hokjes waar ze helemaal niet in horen te zitten. Dit tot hun eigen schade. Want links doet het, ook in Nederland, slecht.

In hun manifest pleiten onder andere oud-PvdA-Kamerlid Keklik Yücel en filmmaker Eddy Terstall voor het in herinnering brengen van de verlichtingswaarden. Ze verwijzen naar de onvolprezen Nederlandse denker Baruch Spinoza (1632-1677) die de basis legde voor de vrije Nederlandse maatschappij. Een maatschappij, die mede door religieus fanatisme, vandaag onder druk komt te staan. Vrij Links wil het vrije debat aangaan, waarbij niet iedereen zich onmiddellijk beledigd moet voelen. Het neemt daarbij afstand van de suggestie dat niet-westerse Nederlanders in bescherming moeten worden genomen tegen dat vrije debat, omdat ze niet klaar zouden zijn voor uitingen van de moderniteit. Regressief links en de politieke correctheid nemen ze daarbij zwaar op de korrel. Vrij Links pleit voor een 'stevig seculier systeem' én voor neutraal onderwijs. Het laakt de idee dat secularisme gelijkgesteld wordt met atheïsme; in België zou men de term 'verlichtingsfundamentalisme' gebruiken.³ Het uitgangspunt van Vrij Links blijft de gelijkwaardigheid van elke mens, ongeacht geslacht, huidskleur, geaardheid en levensovertuiging. Het wijst 'het denken in identiteiten', waar links eveneens schuldig aan is, af.⁴

(NOG) GEEN PARTIJ

Vrij Links is geen partijpolitieke organisatie, maar een politieke drukkingsgroep of ideologisch platform. Het publiceert opiniestukken, die ze vooral verspreidt op sociale media; en organiseert debatten, bijvoorbeeld over onderwijs. Veel van de aanhangers hebben of hadden een PvdA-profiel. De frustratie richt zich in eerste instantie naar centrumlinks, die ze terug op een juist spoor willen krijgen, ook omdat ze het gevoel hebben dat de seculier-linkse stem in Nederland niet meer vertegenwoordigd is.

Of dat voldoende is, valt af te wachten. PvdA raakt, net als sp.a, haar traditionele achterban kwijt maar blijft blind voor dit fenomeen. Enkelingen uit de leiding van Vrij Links sluiten dan ook niet uit dat, indien hun poging binnen de bestaande partijen niet lukt, men een progressieve, linkse en seculiere partij zal moeten stichten. Dit houdt natuurlijk ook een risico in van verdere opdeling en verlies aan impact. Nu ja, welke impact heeft links nog in Nederland? U moet de oefening maar eens maken (en zonder op te zoeken): wie is de leider van PvdA en heeft u hem ooit zien deelnemen aan wat er van het Nederlandse maatschappelijke debat naar België doorsijpelt?⁵ Vandaag heeft PvdA 9 Kamerleden, en nog lijkt de bodem niet bereikt. De internationale context en de malaise van links in heel Europa, dienen vaak als excuus. Maar er zijn ook linkse partijen in Europa die het 'slecht doen' met 25% van de stemmen en zelfs dan is er op macroniveau nog altijd een oorzaak voor die malaise. Bovendien slaagden linkse bewegingen als Les Indignés met Stéphane Hessel en de klimaatjongeren er wél nog in om een achterban te begeesteren. Het andere cliché-excuus van 'angst voor verandering en migratie' ontheft links evenmin van een maatschappelijke opdracht. Het moet een maatschappelijk antwoord bieden op die angst. Het is de verdienste van Vrij Links om tussen de verwijten van fundamentalisme, onverdraagzaamheid en racisme door wél dat debat te voeren.⁶

Als PvdA het debat uit de weg blijft gaan, zal men niet te lang mogen dralen om effectief een partij te stichten. In het huidige politieke klimaat komt het aan op snelheid eens er een momentum is. Als er vandaag een draagvlak bestaat, is dat overmorgen alweer verdwenen. De publieke opinie wil resultaten zien. In Nederland is links best wat kiezers kwijtgeraakt aan D66 en misschien zelfs aan Thierry Baudet. Er is dus momentum. Wat vandaag een eenmalige electorale overspeligheid is van een kiezer, wordt na een paar verkiezingen een vastgeroeste overtuiging en dan zal weinig herstel mogelijk zijn. Als PvdA de ingeslagen weg van regressief links blijft bewandelen, opteert zij voor de status quo van de profielloosheid. Een links electoraat, dat de traditie van de revolutie altijd min of meer voortzet, heeft zich nooit goed gevoeld bij een slappe pap van compromitteren, schipperen en het conformistisch napraten van de goegemeente. We vergeten te vaak dat ook die breuklijn van conformisme versus anticonformisme, of zoals Emile Vandervelde zou zeggen van 'le socialisme contre l'état'⁷, essentieel is om het ideologische landschap op te delen. Zet een socialist bij een kampvuur, neem een gitaar en zing Kumbaya, en hij wordt rebels.

Het identiteitsdenken en extreemrechts jaagt links nu al drie decennia op. Nog steeds hebben we geen duidelijk antwoord. We zijn bang van de 'traditionele' achterban; en 'traditioneel betekent niet alleen 'oud', want ook jongeren stemmen steeds meer op uitgesproken profielen. Wie geen lijn uitzet, speelt ook nieuwe kiezers kwijt. Als Vrij Links er in slaagt om dat profiel, met respect voor een progressief uitgangspunt en gelijkheid van elk individu, te verdedigen, dan kan zij een groep vertegenwoordigen die vandaag inderdaad niet meer vertegenwoordigd is. Als zij te lang zal onderhandelen met centrumlinks en daardoor hun politiek momentum mist, dan offert het een substantiële achterban op en zal rechts haar electorale overmacht kunnen bestendigen.

WIL WILLEM WIJZER WORDEN, WIJ WILLEN WILLEM WEL

Na de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2018 klaagde de in Antwerpen wonende kunstenaar Jan Vanriet in een opiniestuk aan dat de vrijzinnigen waren 'afgeserveerd'.⁸ Voormalig sp.a-voorzitterskandidaat, Erik De Bruyn, nam hetzelfde standpunt in. Sp.a Antwerpen had zich duidelijk ten gunste van een moslimagenda geprofileerd. Ik zeg dat niet, wel gemeenteraadslid Hicham El Mzairh. Hij stelde op sociale media letterlijk dat de partij beloofd had een aantal religieuze strijdpunten, zoals het zich kanten tegen de neutraliteit van de overheid, als breekpunt te aanvaarden.

In een stad waar meer dan de helft een buitenlandse origine heeft⁹, heeft de keuze om de allochtonen aan te spreken in hun hoedanigheid van moslim gefaald.¹⁰ Met een stemuitslag van 11% kan dat moeilijk betwist worden. Nieuwe Belgen laten zich al lang niet meer in dat hoekje drukken en zijn natuurlijk eveneens onderhevig aan secularisering. Dat de partij er nadien niet in slaagde de religieuze beloftes waar te maken, zette ongetwijfeld kwaad bloed. Zo'n 'sois musulmane et tais-toi'-beleid is bovendien erg stigmatiserend en ongepast. Naar vrouwen toe zou het er bijna op neerkomen dat men campagnefolders de wereld instuurt met keukenrecepten en tips om te strijken. Bovenal toont het dat sp.a Zwarte Zondag nog steeds niet heeft verteerd en dat ze nog altijd een stereotiep beeld heeft van de 'moslimgemeenschap', zoals dat ook blijkt uit het debat over neutraliteit in het onderwijs (sp.a noemt het een 'hoofddoekenverbod'¹¹). Jonge meisjes in islammiddens voelen zich niet zelden in de steek gelaten, maar trillen op hun benen om zich uit te spreken over de druk die via de religie wordt uitgeoefend. Geloof mij: ik heb het geprobeerd om een boek te maken met getuigenissen over de druk van religie, zoals het boek Nieuwe Vrijdenkers van de Nederlandse voorzitter van het Humanistisch Verbond, Boris van der Ham, en opiniemaker Rachid Benhammou. Getuigenissen genoeg, maar niemand durfde ze te brengen. Onze goegemeente, gesteund door regressief links, verstilt het vrije woord van de nieuwe vrijdenkers. Ze sluit het debat.

Bij het debat over de Grondwetsherziening stemde de sp.a-fractie tegen het voor herziening vatbaar verklaren van artikel 24 van de Grondwet over onderwijs. Bert Anciaux stelde dat 'het laïcisme zeer gevaarlijk is' omdat het de vrijheid van onderwijs en het verenigingsleven aantast.¹² Kersvers sp.a-parlementslid, Hilde Sabbe, zei de holebi's de wacht aan om in Molenbeek de straat op te komen; ze wilde de moslimgemeenschap 'de tijd gunnen' die nodig was om holebi's te aanvaarden.¹³

Sp.a is bij uitstek een partij die historisch goede banden had met de vrijzinnigen en het officiële onderwijs, maar lijkt ze nu steeds meer als vijanden te zien. Dat werd pijnlijk duidelijk bij het overlijden van Etienne Vermeersch. Het viel op dat zo goed als alle linkse gebruikers van sociale media én alle partijvoorzitters een hulde brachten, … met uitzondering van John Crombez. Nota bene de voorzitter van de partij waarvoor Vermeersch zich heel zijn leven had ingezet, onder andere als lid van de ethische commissie en als trekker van de campagne 'De partij is nodig' na het Agustaschandaal. Nooit in mijn 41-jarig bestaan zag ik een dergelijke dagenlange begeestering in de media na iemands overlijden, met uitzondering van die van koning Boudewijn. Sp.a heeft daaraan verzaakt.

Het resultaat is dat sp.a in de laatste peiling op 8,5% staat en dat N-VA de rol van verdediger van het gemeenschapsonderwijs dreigt over te nemen, in het bijzonder met betrekking tot het neutraliteitsdebat (zij het vanuit een beperkende visie op identiteit, daar waar de citoyenneté in de verlichting eerder een ontvoogdende is).

De open visie op samenleven, waarbij een gelijkheid van elk individu binnen een seculiere maatschappij die zich daarboven zet op basis van verlichtingswaarden, is partijpolitiek braakliggend terrein. Ook Vlaanderen heeft dus een organisatie als Vrij Links nodig.

Ik kan alleen maar getuigen hoe afstompend het aanvoelt om telkens weer als racist te worden weggezet omdat ik een neutrale overheid bepleit, het officiële onderwijs verdedig of mij gunstig uitlaat over de erfenis van de verlichting. Als jarenlange militant, oud-afdelingsvoorzitter van sp.a en voormalig parlementair medewerker voelt het aan alsof ik mijn eigen partij contamineer met mijn seculiere stem. Jan Vanriet stelde in zijn opiniestuk voortaan blanco te stemmen omdat hij zich niet meer vertegenwoordigd voelt.

Meer dan ooit is er bij links aandacht nodig voor een anti-conformistische, seculiere en progressieve kijk op de maatschappij. Nieuwe Belgen moeten meetellen, ook als ze zich niet als moslim manifesteren. Het open debat moet opnieuw worden opgestart.

Bij mijn tijd in de Jongsocialisten was ik de mening toegedaan dat 'Die Partei hat immer Recht'. Partijtrouw kent evenwel twee richtingen: van de basis naar de top, maar ook de top moet rekening houden met de basis. Ik kom ze in de afdelingen van het Humanistisch Verbond massaal tegen: de (oud-)mandatarissen, de (oud-)leden en de (oud-)militanten die het hebben opgegeven en hun beklag doen over het feit dat ze zich niet meer kunnen vinden in de partijlijn. Het zijn er voldoende om een Vlaamse equivalent van Vrij Links te kunnen stichten, zij het met betere initialen dan VL. Het risico van verdere opsplitsing van het partijlandschap bestaat, daar ben ik me van bewust. Maar nu sp.a bijna flirt met de kiesdrempel en straks nog de aanhang in het GO! dreigt te verliezen, is dat evenwel zo erg niet meer. Het programma zal niet anders zijn dan dat van PS, die wel degelijk 'la laïcité' nog als een programmapunt heeft opgenomen en ook onbeschaamd voor hun linkse stellingen durft uitkomen.¹⁴ Het zou niet slecht zijn dat centrumlinks in Vlaanderen nog eens een verkiezing 'verliest' met 23% van de stemmen.

VOETNOTEN

1. https://www.vrij-links.nl/doelstellingen/.↑
2. https://www.vrij-links.nl/artikelen/manifest/vrij-links-manifest/ De auteurs zijn de actrice Femke Lakerveld (voorzitter van Vrij Links), filmmaker Eddy Terstall, ex-kamerlid voor de PvdA Keklik Yücel en schrijver Asis Aynan.↑
3. Ik draag het verwijt als een geuzentitel.↑
4. Ook Johan Op de Beeck opponeerde zich in zijn boek 'De bedreigde vrijheid' (Uitgeverij Horizon, 2017) reeds tegen de term 'multiculturaliteit' omdat dat leidt tot specifieke rechten en plichten per groep, waarbij iemands rechten en plichten afhankelijk zijn van de groep waartoe men behoort, eerder dan gelijke rechten te hebben als mens.↑
5. Zoek niet verder: het is Lodewijk Asscher.↑
6. Bij Vrij Links zijn er overigens heel wat niet-westerse Nederlanders actief, dus het verwijt van racisme is wat eigenaardig.↑
7. Emile Vandervelde, 'Le socialisme contre l'état', 1949.↑
8. https://www.demorgen.be/meningen/waar-zijn-de-kiezers-van-sp-a-wel-de-oude-socialisten-en-de-vrijzinnigen-zijn-afgeserveerd~b9ab8b33/?referer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F.↑
9. Wat niet betekent dat ze daarom 'niet-westers' zijn.↑
10. Bij de parlementsverkiezingen stuurde een aantal kopstukken een pamflet rond om stemmen te ronselen door een 'Fijne Ramadam' te wensen.↑
11. Als Schild & Vrienden binnenkort 'collaboratieleeuwen' zal uitdelen aan de inkom van scholen, ben ik benieuwd wat de benaming van links dan gaat zijn.↑
12. Voor alle duidelijkheid: ik schaar mij niet achter de groep Anciaux-haters. Ik ga alleen niet akkoord met zijn stellingen over het secularisme.↑
13. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/06/24/hilde-sabbe-over-molenbeek-en-holebi-s-en-kortgerokte-vrouwen/.↑
14. Proposition 134 van de '170 engagements du PS' https://static1.squarespace.com/static/5a19624c80bd5e0fc6d8c7c1/t/5a196e3b71c10b644b8315b4/1511616059996/chap13.pdf.↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 26, 2019, nr. 8 (oktober), pagina 67 tot 71

• Vrij Links
• Nederland
• socialisme

BUITENLAND

Het Scandinavisch model bestaat niet

Pieter Stockmans

Teloorgang van de traditionele partijen

Jasmien Luypaert

Energie­democratie for the many

Dries Goedertier

Vrij Links, echt links

Mario Van Essche

Somos presidente

David Verstockt