Een opvallende gelijkenis tussen de electorale neergang van Jeremy Corbyn in het VK en die van de sp.a in Vlaanderen is dat de socialisten geen eigenaar waren van het hoofdthema van de verkiezingscampagnes. Om Jan Jambon te parafraseren: dat zullen wij, socialisten, niet bepalen. Hoe belangrijk pensioenen, huisvesting, zorg, openbaar vervoer en milieu ook mogen zijn, noch de Britse, noch de Vlaamse kiezer had er oren naar. Of juist wel, maar de malaise op deze beleidsdomeinen wordt in de hoofden van velen gereduceerd tot één oorzaak: migratie.

Dat heeft in grote mate te maken met de nu al enkele decennia aanslepende culturele hegemonie van rechts. We spreken dan over cultuur in de meest brede zin van het woord: een gedeeld begrippenkader, kennis, vaardigheden en referenties die door iedereen aanvaard, gerespecteerd en gewaardeerd worden. Een door Antonio Gramsci beschreven, en door de linkerzijde grotendeels opgegeven front in de klassenstrijd. Met als gevolg dat dit begrippenkader – met de hulp van een generatie sociaaldemocraten waaronder Tony Blair, Frank Vandenbroucke en Johan Vande Lanotte – een eerder rechtse invulling gekregen heeft. 'Iedereen' weet ondertussen toch dat we langer moeten werken om de pensioenen betaalbaar te houden, dat onze loonkosten te hoog zijn, en dat de private sector veel efficiënter is dan de overheid? Maar het gaat verder dan dat: we zijn in 'crisis', en dat sinds… 1975. Het gemak waarmee ook totaal apolitieke collega's het op het werk – vaak half schertsend – dit napraten, toont hoe diep de hegemonie is doorgedrongen, hoe men ons geconditioneerd heeft: 'het is crisis'. En daarmee bedoelen ze niet: de milieucrisis, de klimaatopwarming of de groeiende tegenstelling tussen arm en rijk. Ze bedoelen: er is te weinig geld, er is te weinig economische groei. 'Wie zal dat betalen?', weet je wel.

De oorzaak van die crisis moet voor velen ook niet ver gezocht worden. Bespaar hen alstublieft een ingewikkelde en abstracte uitleg over kapitaal dat wereldwijd op zoek gaat naar de hoogste winstmarges, en over hoe het arbeidsquotum – het deel van de collectief geproduceerde meerwaarde dat naar lonen en wedden gaat – in de afgelopen decennia systematisch gedaald is. Dat antwoord is niet enkel complex, het strookt ook niet met wat de culturele hegemonie voorschrijft. Het rechtse antwoord bekt veel beter, kan worden aangevuld met zintuiglijke waarnemingen, en weekt emoties los: het is de migratie. Die is immers veel tastbaarder aanwezig in onze samenleving dan beurskoersen en vastgoedbubbels. We hebben het straatbeeld in onze steden tastbaar weten veranderen.

HET GOEDE LEVEN

Het sierlijke aan de overwinning van rechts op dit front is dat een in veler oren negatief klinkend thema – migratie – voorzien werd van een positief klinkende partituur: identiteit. Wij hervinden onze waardigheid en onze eigenheid. Ze zal vanaf nu zelfs onherroepelijk vastgelegd worden in een Vlaamse canon.

Vanwaar het succes van het concept identiteit? Waarom vinden we identiteit ogenschijnlijk – voortgaand op het stemgedrag – belangrijker dan onze sociale voorzieningen? Omdat identiteit voor velen het synoniem is van een (goede) manier van leven waarvan de verderzetting niet meer gegarandeerd lijkt. Dat ons inkomen en onze werkomstandigheden onder druk komen te staan is niet prettig, maar tot daar aan toe. In functie van het 'economisch realisme' doen we allemaal onze duit in het zakje. Dat dicteert ons nu eenmaal de culturele hegemonie van rechts. Maar gaan 'ze' – de migranten – bovenop die algemeen aanvaarde economische dogma's nu ook nog eens bepalen hoe wij moeten leven? Je kan komen aanzetten met een op zich correcte linkse analyse: migratie is van alle tijden, en heden is ze vaak het gevolg van de schrijnende ongelijkheid in de wereld, van oorlog en van onderdrukking. Het roemrijke 'witte' verleden ('Make America great again') was niet beter omwille van de vermeende afwezigheid van migranten (want die waren er toen ook al, racisme incluis), maar wél omdat de krachtsverhoudingen wereldwijd gunstiger lagen voor links. We hebben migratie zelfs nodig om de gevolgen van de vergrijzing op te vangen. Maar die uitleg is omstandig en kan niet in een soundbyte worden gevat, biedt geen houvast, en geeft al helemaal geen antwoord op de vraag: 'wat ga je eraan doen'? Als de linkerzijde zich dan toch al eens mengt in het identitaire debat, dan is het om identitaire rechten voor anderen op te eisen. De neutrale kledingcode bij de overheid wordt dan een 'hoofddoekenverbod', onderdrukking en homogenisering van grote bevolkingsgroepen in binnen- en buitenland onder de impact van radicaliserende religies krijgt door links paradoxaal genoeg het etiket 'diversiteit' opgeplakt. Weinig geruststellend allemaal.

HET HUIS VAN ONZE SOCIALE ZEKERHEID

Onder dit gesternte – de culturele hegemonie van rechts en de verwarring bij links – dienen zich in 2024, of misschien al dit voorjaar, nieuwe verkiezingen aan. Heel wat commentatoren lijken zich meteen al neer te leggen bij de onvermijdelijkheid van een zoveelste Zwarte Zondag. Alsof het palmares van een nog steeds te vormen federale regering geen enkele rol zou spelen. Zo dom en masochistisch is de kiezer nu ook weer niet. Maar er is meer: voor het Vlaams-nationalisme is het in 2024 erop of eronder wat haar communautair eisenpakket en haar ultieme droom – de Vlaamse onafhankelijkheid – betreft. Als België de volgende verkiezingen overleeft, dan is het voor lange tijd geborgen. Confronteer dat Vlaams-nationalisme dus eindelijk eens. Ga het gevecht aan. Trek een lijn in het zand en zeg: tot hier en niet verder. In plaats van steeds fluitend de andere kant op te kijken als het over België gaat, zou links er goed aan doen om een steekhoudende pro-Belgische argumentatie te ontwikkelen. Wie schrik heeft krijgt zeker slaag, en wie vlucht is bij voorbaat verloren. Vergeet ook niet dat het voor de nationalisten een uphill battle wordt: tegen 2024 zullen de gevolgen van de Brexit pijnlijk voelbaar zijn, en kunnen die makkelijk gerecycleerd worden tot argumenten tegen een Vlexit.

Maar daar hoeft het zeker niet bij te blijven. België is het huis waarin onze Stella, maar vooral onze sociale zekerheid staat. Breek dat huis af en de sociale zekerheid zal worden blootgesteld aan weer en wind. Vlamingen, Walen en Brusselaars delen ondertussen bijna tweehonderd jaar gemeenschappelijke geschiedenis. Twee eeuwen waarin gemeenschappelijke verwezenlijkingen waaronder die sociale zekerheid tot stand zijn gekomen, en die maken dat Walen en Brusselaars in de wereld de mensen zijn die het hardst op ons, Vlamingen, lijken. Als we daarmee niet kunnen samenleven, dan wordt het met de rest van de planeet al helemaal moeilijk kersen eten. Voelt u nu echt méér verwantschap met een Amsterdammer, enkel en alleen omdat die min of meer dezelfde taal spreekt? Of hecht u meer belang aan de Vlaamse Primitieven dan aan de sociale zekerheid? Ik niet, wat niet wil zeggen dat ik de Vlaamse schilderkunst niet kan waarderen.

STRUCTUREEL MULTICULTUREEL

Overigens is de Belgische identiteit structureel multicultureel. Ze leunt veel dichter aan bij de Zwitserse of de Canadese identiteit – toch geen kneusjes van landen – dan bij de Duitse of Nederlandse. In de 21e eeuw is een dergelijke open identiteit eerder een troef dan een handicap. En dan is er nog de ontstaansgeschiedenis van België. Ons land is ontstaan in de woelige politieke heksenketel van de 19e eeuw, waarin zich de eerste contouren aftekenden van de Europese democratische rechtsstaten zoals wij die nu kennen. België was daarbij van in de eerste uren al 'besmet' door de denkbeelden van de Franse Revolutie. België was één van de eerste corridors waarlangs dit egalitaire politieke gedachtegoed zich een weg baande naar de rest van het continent. Als socialist draag ik daarbij de politieke erfenis van Louis De Potter hoog in het vaandel. De Belgische identiteit vormt een veel vlotter opstapje naar de Europese identiteit die we ook dringend moeten versterken, als we weerstand willen bieden aan de krachtige ondemocratische, pre-Verlichtingsstromingen die in de rest van de wereld opgang maken, en die absoluut niet te rijmen zijn met het 'goede leven'.

SECULARISME

Laten we wat dat betreft het belang van het secularisme niet vergeten. Het is net dat secularisme dat een antwoord geeft aan de bezorgdheid van de mensen: gaan 'ze' nu ook al bepalen hoe we gaan leven? Nee dus. Gelijke rechten voor mannen, vrouwen en andersgeaarden, scheiding tussen religie en staat, individuele en collectieve rechten en vrijheden, inclusief de godsdienstvrijheid, en dus ook het recht om zonder godsdienst te zijn, blijven gevrijwaard, en mogen zelfs nog worden versterkt. Een eengemaakt onderwijsnet als collectieve hardware waarbinnen ruimte is voor diverse pedagogische projecten, geen Te Deum meer op de nationale feestdag, een Belgische republiek. Het is allemaal niet voor morgen, maar het moet wel bespreekbaar blijven. Al was het maar in functie van de eeuwigdurende strijd om de culturele hegemonie.

Dit zijn de spelregels die nieuwkomers zich eigen dienen te maken. Als die spelregels botsen met de culturele of de religieuze identiteit van een nieuwkomer, dan heeft hij of zij wel degelijk een probleem. Dat speelt slechts bij een minderheid, die helaas, met behulp van de ophitsers van extreemrechts, wel beeldvormend is voor migranten. Migratie is echter inderdaad van alle tijden, en hoeft op zich niet problematisch te zijn, zolang het goed zit met de integratie. En dan biedt die Belgische identiteit veel meer integratiemogelijkheden dan de monoculturele, in zichzelf gekeerde, zich tegen de anderen afzettende Vlaamse identiteit.

Helaas maak ik mij weinig illusies wat de huidige verzamelde Vlaamse linkerzijde betreft. Het secularisme bestrijkt niet eens meer de kleine helft van sp.a, en heeft bij Groen en PVDA al helemaal geen voet meer aan de grond. Nochtans hebben de mensen in het aanschijn van een vervlakkende, destabiliserende en bedreigende kapitalistische globalisering een houvast nodig, en die heet identiteit. Geef hen die identiteit, en vul haar progressief in. Laat het terrein niet aan de tegenstander.

VLAAMS-RATIONALISME

Argumenten pro-België kunnen grosso modo in twee categorieën worden ingedeeld: pragmatisch en principieel. Maar rationeel zijn ze haast allemaal. Zowel vanuit Waals, Brussels als vanuit Vlaams standpunt. We hoeven er echt geen chocolade, bier, frieten of Rode Duivels bij te slepen om in volle rationaliteit te beseffen dat Belgische en in België gevestigde bedrijven op kosten worden gejaagd door een splitsing. Evenals de duizenden Vlaamse pendelaars die elke dag hun boterham verdienen in Brussel, en die volgens fiscaal specialist Michel Maus riskeren om dubbel belast te worden. En dan hebben we het nog niet over de stijgende overheadkosten bij de overheidsbedrijven: twee of drie directies bij de spoorwegmaatschappijen, enzovoort. Wat de pensioenen betreft is het goed om in het achterhoofd te houden dat de vergrijzing in Vlaanderen harder toeslaat dan in Wallonië of Brussel. Qua internationale handel wordt de waarde van de merknaam België op honderden miljarden geschat. Onze watervoorziening – misschien wel de meest elementaire basisbehoefte – zal ook stevig onderhandeld moeten worden met Wallonië, want op dat vlak zijn we volkomen afhankelijk van onze Franstalige landgenoten. Idem dito wat de internationale klimaatdoelstellingen betreft, waar België met de hakken over de sloot kon springen, enkel met behulp van de groene transfers uit Wallonië.

Wie zal dat allemaal betalen bij een splitsing? Enig Vlaams-rationalisme is hier op zijn plaats. Tot zover het pragmatische. Wat het principiële betreft, hoeven socialisten noch liberalen schrik te hebben van een zevende staatshervorming, op voorwaarde dat ze op inhoudelijk vlak zelf het voortouw nemen. Plaats de volgende staatshervorming in het teken van wat het volk wil: meer democratie, minder bureaucratie, en minder particratie. Concreet: schaf de Senaat af, hervorm het kiesstelsel, weg van het systeem-Imperiali, dat veel te veel macht geeft aan de partijvoorzitters, en maak eindelijk eens werk van een federale kieskring. Dan kunnen de Belgen net zoals de andere Europese volkeren voor of tegen al hun ministers stemmen. Nationalisten die menen dat er in België twee democratieën bestaan dwalen ernstig: het is er maar een halve.

Wil rationeel rechts (lees: de liberalen) de staat ontvetten en administratieve vereenvoudigingen doorvoeren? Welaan dan, laat ons eens beginnen met een lijstje op te stellen van bevoegdheden die we beter herfederaliseren. Ik denk daarbij zelf spontaan aan het milieubeleid, waar we met vier bevoegde ministers er niet eens in slagen om onze internationale verplichtingen na te komen. Laat de NV België desnoods eens doorlichten door een gerenommeerd internationaal consultancybureau. En spreek met de resultaten in de hand de hardwerkende middenklasse Vlaming aan op zijn portefeuille. Verkiezingsuitslagen staan niet in zwart marmer gebeiteld.

Samenleving & Politiek, Jaargang 27, 2020, nr. 2 (februari), pagina 21 tot 25

• links
• identiteit
• sp.a

HOE KAN LINKS WEER WINNEN?

De uitbouw van een digitale oorlogs­machine

Jurgen Masure

Mijn tocht door België

Jessika Soors

Een progressieve invulling van identiteit

Erik De Bruyn