Voor het grote publiek is Ventilus het hoogspanningsnet dat op zee opgewekte windenergie naar West-Vlaanderen moet brengen. Maar het is meer dan dat.

Alles begon in oktober 2020, wanneer 9 burgerplatforms een verzoekschrift over het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (GRUP) Ventilus bij het Vlaams Parlement indienden. Eerder waren er tijdens de publieke raadpleging over de startnota van dat GRUP (mei-juni 2019) massaal veel reacties gekomen: 3.500 in totaal, waaronder 30 petities. Het dossier loopt politiek vast. Want ook na een technologische dubbelcheck door internationale experts die eensgezind een ondergronds alternatief voor Ventilus als onhaalbaar bestempelden, bestond er in de Vlaamse regering geen eensgezindheid om met het GRUP voort te doen. De burgerplatforms legden zich niet neer bij deze conclusie. Vandaar de piste om een intendant aan te stellen. Die intendant moest de vragen van de burgerplatforms beantwoorden, bemiddelen tussen alle betrokkenen en een advies aan de Vlaamse regering verstrekken. In afwachting werd het GRUP-proces tijdelijk stopgezet.

Gedurende een half jaar werden alle vragen en alternatieve voorstellen van de burgerplatforms door de intendant en zijn team beantwoord. Dat gebeurde in dialoog met de provinciegouverneur, de burgemeesters, de middenveldorganisaties (landbouw, natuur en bedrijven), de burgerplatforms, het Vlaamse departement Omgeving en Elia (beheerder van het hoogspanningsnet). Dat leidde begin juli 2021 tot een gedeelde vraagstelling.

BOVENGRONDS

De resultaten van de onderzoeken over technologie (professor Dirk Van Hertem, KU Leuven) en gezondheid (professor Dirk Adang, UHasselt) werden met de burgerplatforms besproken. Op 28 oktober 2021 werden de onderzoeksresultaten aan alle stakeholders gepresenteerd. Twee thema's stonden daarbij centraal: de technologiekeuze (bovengrondse hoogspanningslijnen met wisselstroom of ondergrondse leidingen met gelijkstroom) en de effecten van hoogspanningslijnen op de gezondheid.

Maar kort voor die presentatie kondigde de federale overheid aan dat ze de capaciteit van offshore windenergie fors wilde uitbreiden, met onder meer de bouw van een energie-eiland. Een haalbaarheidsstudie moest ook een nieuwe verbinding met Denemarken onderzoeken. De burgerplatforms vreesden voor de gevolgen van die plannen op Ventilus. Ze vroegen dan ook extra onderzoek, waardoor de opdracht van de intendant met drie maanden werd verlengd.

Het eindrapport werd op 18 mei 2022 online gepubliceerd. De conclusie was helder: een bovengrondse hoogspanningslijn is de enige toekomstgerichte oplossing. Ondergrondse leidingen met gelijkstroom zijn geen volwaardig alternatief. Volgens alle internationaal gerenommeerde experten kan een hoogspanningslijn in wisselstroom 8 tot maximum 12 kilometer ondergronds worden aangelegd. Dat betekent dat er naast de E403 over een afstand van 20 à 30 km een bovengrondse hoogspanningslijn moet worden gebouwd en dat bestaande hoogspanningsleidingen moeten worden versterkt. Voor de burgerplatforms was dat onaanvaardbaar en was de opdracht van de intendant bijgevolg mislukt. Begin september 2022 overlegde Vlaamse regering met alle burgemeester.

POLITIEKE KNOOP

Ventilus is een uitloper van het federale energie-ontwikkelingsplan 2020-2030 dat ons land bevoorradingszekerheid moet garanderen. Daarvoor moet een hoogspanningslijn worden gebouwd. En daartoe moet een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan worden opgesteld. Maar dat is Vlaamse en geen federale bevoegdheid. Het is dan ook de Vlaamse regering die geconfronteerd wordt met het protest van zowel burgerplatforms als burgemeesters – ook al is het een federaal plan.

Het is de politieke besluitvorming die voor tijdverlies zorgt. Daar heeft ook de nieuwe Vlaamse procedure inzake complexe projecten geen verbetering in gebracht.

Maar anders dan doorgaans wordt aangenomen, zijn het niet het studiewerk of de ingewikkelde procedures die grote en complexe infrastructuurprojecten zo lang doen aanslepen. Het is de politieke besluitvorming die voor tijdverlies zorgt. Daar heeft ook de nieuwe Vlaamse procedure inzake complexe projecten geen verbetering in gebracht. Het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan Ventilus ligt nu al 3 jaar stil tussen het afsluiten van het eerste openbaar onderzoek (startnota) en het opstellen van de scopingnota. Er waren natuurlijk veel bezwaarschriften, maar het departement Omgeving had die binnen het jaar verwerkt. Het proces stokte omdat er geen politieke keuzes werden gemaakt omdat het lokale draagvlak ontbreekt. Daardoor kon de studie van de milieueffecten van verschillende alternatieven niet worden afgerond, kon geen voorkeurstracé ontworpen worden en moesten altijd weer nieuwe vragen worden beantwoord.

VERKEERDE AANPAK

Ventilus moet helpen om in ons land een robuust elektriciteitsnet uit te bouwen – op zee opgewekte energie speelt daarin een grote rol. Het versterkt ook het West-Vlaamse elektriciteitsnet en maakt het uiteindelijk zelfs mogelijk om in de toekomst bestaande minder zware hoogspanningsleidingen in de regio wel onder de grond te leggen. Nuchter bekeken is het plan van Elia en het departement Omgeving door alle experten bestempeld als slim en kostenefficiënt. Maar het liep fout met de communicatie. De keuze om infomarkten met vele alternatieven te organiseren, heeft grote tegenstand opgewekt. Burgemeesters krijgen dit plan niet uitgelegd. Doch het is de Vlaamse Regering die dringend moet beslissen het GRUP-traject een doorstart te geven in 's lands belang.

De keuze om infomarkten met vele alternatieven te organiseren, heeft grote tegenstand opgewekt.

De burgerplatforms hebben zeer terecht de bezorgdheid over de effecten van magnetische velden onder hoogspanningsleidingen in wisselstroom aangekaart. Vlaanderen heeft behoefte aan een betere regelgeving en een permanent meetsysteem om magnetische velden systematisch te kunnen monitoren en handhaven. Daarbij is onafhankelijk onderzoek naar het verband tussen magnetische inductie en kinderleukemie (en bij uitbreiding ook andere kankers) noodzakelijk. Ook hier moet spoedig werk van gemaakt worden.

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 7 (september), pagina 52 tot 53

• Ventilus
• energie
• ruimtelijke ordening

RUIMTELIJKE ORDENING