Sinds 2008 zijn de Tories aan de macht in het Verenigd Koninkrijk. In die 15 jaar is het beschikbaar inkomen van de Britten niet gestegen. Een groeiend aantal bezoekt de voedselbanken en moest de afgelopen winter kiezen tussen 'heating' of 'eating'. Gezinnen verarmen en de winkelrekken zijn leeg. De Britse consument wordt geconfronteerd met lege groenten- en fruitrekken, en met tekorten van varkensvlees tot wijn en matrassen. De inflatie van 10% hakt er fel in en wordt amper gecompenseerd door loonstijgingen. Het is chaos in de publieke diensten; het duurt vaak weken voor je een dokter kan zien en maanden voor je aan een paspoort geraakt. De stakingen van het verplegend personeel leggen de malaise bloot in de krakende NHS, die zou moeten zorgen voor gratis gezondheidszorg voor iedereen, 'ongeacht inkomen of afkomst'. Van het heroïsme in tijden van Covid schiet nauwelijks iets over. De NHS kampt met personeelstekorten, wachtlijsten en gebrek aan bedden. Elke week overlijden 300 tot 500 spoedpatiënten omdat ze niet snel genoeg medische hulp ontvangen.

Het land hangt in de touwen. Sinds het begin van de Covid-crisis leverde geen enkel land in de G20, Rusland buiten beschouwing gelaten, een slechtere economische prestatie af. Volgens de Conservatieve premier, Rishi Sunak, is het ergste nu achter rug en krabbelt het Verenigd Koninkrijk recht na Brexit en Covid. Het klopt dat de Britse economie sinds kort weer een heel klein beetje groeit. Maar het bilan van 15 jaar Tory-beleid oogt niet bepaald fraai. Er was de Brexit-chaos onder David Cameron en Theresa May, het brokkenparcours van Boris Johnson, het meest kortstondige premierschap ooit van Liz Truss. En nu dus het kabinet Rishi Sunak, waarin meer ministers hun job hebben verloren dan Premier League managers.

Dit alles effent het pad voor winst van Labour bij de verkiezingen in 2024. Volgens een Ipsos-peiling (maart 2023) heeft 49% van de Britten de intentie om voor Labour te stemmen, tegenover 26% voor de Conservatieven. Dat zou een fenomenaal resultaat zijn voor Labour, dat in 2019 nog haar slechtste verkiezingsresultaat behaalde sinds 1935. Toen Keir Starmer in 2020 partijvoorzitter werd, lag Labour in de peilingen nog 23 procentpunten achter op de Conservatieven. Brengt Keir Starmer Labour op een paar jaar tijd van de afgrond naar de top?

VERLIES ONDER JEREMY CORBYN

Om de toekomstkansen van Labour in te schatten, moeten we eerst terug in de tijd. In 2015 werd Jeremy Corbyn partijleider, tot ontzetting van de gevestigde Labour-orde. Hij volgde Ed Miliband op, een wat stroeve politicus die eerder verschillende posten bekleedde in de regeringen van Tony Blair en Gordon Brown en die nauwelijks nog wist uit te dragen waar Labour voor stond. Onder Jeremy Corbyn veerde Labour op. De Britse Bernie Sanders uit Islington North (Londen) stond voor een linksere politiek. Op Glastenbury weerklonk bij een uitzinnig publiek 'Ooh, Jeremy Corbyn'. Een half miljoen nieuwe leden meldden zich aan bij Labour (met daarmee helaas ook een probleem van hardnekkig antisemitisme) en de banden werden aangehaald met de grassroots sociale bewegingen en vakbonden. Niet verwonderlijk scoorde Jeremy Corbyn sterk bij de verkiezingen van 2017, met een winst van 30 zetels en 3,5 miljoen extra stemmen. Het sterke partijmanifest 'For the many, not the few' sloeg aan, ook bij veel ontevreden Remain-kiezers die dat jaar voor Labour stemden. Downing Street 10 was niet eens zo ver af.

Hoe anders verliepen de verkiezingen van 2019. Het Brexit-verhaal van Jeremy Corbyn was te ingewikkeld: 'Als Labour aan de macht komt, zal ze een andere deal onderhandelen waarover dan een nieuw referendum komt'. Dan was de boodschap van Boris Johnson aantrekkelijker: 'I will get Brexit done'.Nochtans haalde Jeremy Corbyn ook in 2019 veel stemmen in Londen, grootsteden als Birmingham en Manchester, en studentensteden. Jonge hoogopgeleide kiezers, delen van het precariaat en etnische minderheden stemden op Labour. Maar het bleek niet genoeg. De red wall in Noord- en Midden-Engeland brokkelde verder af. In deze gebieden wonen vooral oudere kiezers, vaak laagopgeleid en pro-Brexit. Velen van deze zogenaamde left behinds – mensen die het gevoel hebben achtergelaten te zijn, hoewel ze in de statistieken niet noodzakelijk tot de meest gedepriveerden behoren (die bevinden zich eerder in de wijken van grootsteden en in verloederde badsteden) – stemden in 2019 voor de Tories. Exit Jeremy Corbyn.

COMEBACK ONDER KEIR STARMER

Keir Starmer werd in 2020 partij- en oppositieleider. Hoewel deze sociaal geëngageerde advocaat uit een links nest komt – zijn ouders noemden hem naar Keir Hardy, de oprichter van de Labour partij – is hij duidelijk de tegenpool van Jeremy Corbyn. Vrijwel onmiddellijk poogde hij de partijeenheid te herstellen; lees: de Corbynisten te liquideren. In het parlement zitten nog een aantal zeer linkse backbenchers, maar het schaduwkabinet werd volledig vernieuwd. De koude oorlog in de partij duurt nog tot vandaag voort. Onlangs kreeg Jeremy Corbyn te horen dat hij in zijn kiesdistrict Islington North (Londen), dat hij al 40 jaar vertegenwoordigt, niet langer onder Labour-vlag mag opkomen. Wellicht doet hij straks mee als 'onafhankelijke'; Jeremy Corbyn laat zich niet zo gemakkelijk het zwijgen opleggen.

Keir Starmer stond bij zijn aantreden voor een reusachtige taak. In 2019 haalde Labour 32% van de stemmen, een desastreus resultaat in een tweepartijensysteem. In de voorbije 90 jaar had de partij nooit minder MP's dan nu. Labour moet 127 zetels winnen om weer aan de macht te komen. Zo'n remonte gebeurde slechts twee keer in haar geschiedenis: onder Harold Wilson in 1966 en onder Tony Blair in 1997. Labour moet in 2024 vooral zetels zien terug te winnen in de red wall, waar conservatieven in 2019 grote meerderheden behaalden. Kort gezegd: ze moet de hoopopgeleide kiezers die quinoasalade eten aan boord houden, en de meer laagopgeleide kiezers die liever fish and chips eten weer overtuigen. Vandaar ook de gematigde, centrumlinkse koers van Keir Starmer.

Labour moet in 2024 vooral zetels zien terug te winnen in de 'red wall', waar conservatieven in 2019 grote meerderheden behaalden.

Er is ook hoopvol nieuws uit Schotland voor Labour. Vroeger kon ze altijd rekenen op een 40-tal Schotse Labour MP's, vandaag op welgeteld… 1 MP. De Scottish National Party (SNP), een sociaaldemocratische links-nationalistische partij, regeert sinds 2007onafgebroken in Schotland. In 2015 kannibaliseerde ze de Schotse Labour, die toen 40 van haar 41 zetels verloor. Er is echter mogelijks verandering op til. Eind maart trad Nikola Sturgeon (SNP) af als First Minister. Het is afwachten hoe de partij haar vertrek verteert en of dit de kansen van Labour verhoogt. Als Labour in 2024 opnieuw een 20-tal Schotse zetels kan binnenhalen, komt een meerderheid dichtbij.

HET BREXIT-DRAMA

Jeremy Corbyn mocht het ondervinden: klasse is geen bepalende breuklijn voor verkiezingen. Was dat het geval, dan won Labour in het ongelijke Verenigd Koninkrijk elke verkiezing sinds 1918. De Britse chav stemt vaak Tory, net zoals de Amerikaanse Joe Sixpack vaak Republikeins stemt. Brexit was bij uitstek een uiting van cultureel stemgedrag. Hoewel het referendum van 2016 plaatsvond in de nasleep van zowel een economische als een migratiecrisis, duwden vooral zorgen over immigratie het referendum richting Leave.

De fall-out van de Brexit is helaas wel voornamelijk economisch. De lange en complexe scheiding duurde niet minder dan vier en een half jaar. De Brexiteers hadden vooraf nauwelijks nagedacht over hoe nu precies moest, zo'n vertrek uit de Europese Unie. Het Verenigd Koninkrijk maakt nu geen deel meer uit van de interne markt en de douane-unie. Veel producten zijn schaarser, en dus duurder, geworden. De Britse import en export daalde met zo'n 15%. Ongewild legde Rushi Sunak de vinger op de wonde toen hij in maart van dit jaar de langverwachte Brexit-deal met Noord-Ierland verdedigde. 'Dat bevindt zich nu in een werkelijk unieke positie', zo stelde hij trots, 'omdat het zowel toegang heeft tot de Britse markt als tot de… Europese markt'. Ironie is dood.

Ooit zal het Verenigd Koninkrijk opnieuw toetreden tot de Europese Unie. Als deze wonden zijn geheeld. Dat initiatief zal dan van Labour moeten komen. Voor de Conservatieven hoeft de Europese Unie namelijk niet te bestaan; zij willen terug naar Britannia rules the waves in de Victoriaanse tijden. Maar ook Jeremy Corbyn was altijd een koele minnaar van de Europese Unie. Hoe Keir Starmer – in het referendum een Remainer – tegenover het toekomstige Europese vraagstuk staat, is vooralsnog een goed bewaard geheim. Over een nieuw lidmaatschap spreekt hij zich niet uit. Na de verkiezingen van 2024 komt er sowieso een herziening van de Handels- en Samenwerkingsovereenkomst tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk. Bij winst in 2024 zou het goed zijn, mocht Labour de hand uitsteken naar de Europese Unie. Het is voor het land van groot belang om opnieuw een sterke relatie uit te bouwen met zijn grootste markt. De gezamenlijke uitdagingen op vlak van economie, energie, klimaat, defensie,... zijn immens.

DE AGENDA VAN KEIR STARMER

De Britten, en al zeker de Conservatieven, pakken graag uit met hun 'special relationship' met de Verenigde Staten. De Tories zagen hoe Donald Trump in 2020 zo'n 74 miljoen Amerikanen wist te overtuigen, de beste Republikeinse score ooit, met een verhaal van polarisering en leugens. Het is verleidelijk voor de Tories om, daarbij opgejut door de tabloids, opnieuw een Nasty Party te worden. Een label dat ze al lang meedragen omwille van hun zeer conservatieve standpunten rond holebi's en minderheden, met enkel aandacht voor het bedrijfsleven en niet voor de mensen in armoede. Ook Rishi Sunak is een extreem conservatief figuur. Strak in pak, mooie ogen, maar een Brexiteer in hart en nieren, de rijkste persoon die Downing Street 10 ooit heeft gehad, en zeer hard op criminaliteit en migratie. Zijn Immigration Bill zorgde voor veel commotie – Gary Lineker verdween erdoor zelfs even van het scherm van Match of the Day –, maar zal er binnenkort wellicht toch komen.

Het wordt stilaan duidelijk dat ook de Tories, net zoals de Republikeinen in de VS, hun politieke tegenstanders in de zak van woke willen steken. Toch is er een belangrijk verschil met de Verenigde Staten. Uit elke peiling blijkt dat de gestegen levenskost en het functioneren van instellingen zoals de NHS hoog op de publieke agenda staan. De Britten geven om hun gezondheidszorg, onderwijs en kinderopvang. Allemaal publieke diensten die momenteel 'gebroken' zijn. De waarden van Labour worden breed gedeeld binnen de Britse bevolking.

Labour vaart richting het politieke centrum, om de mythische 'mediaankiezer' te bereiken met een verhaal over 'sterk leiderschap' dat de 'crisis in de NHS zal aanpakken'.

Keir Starmer poogt nu een breed kiezerspubliek aan te spreken, breder dan wat Jeremy Corbyn wist te overtuigen. Labour vaart duidelijk richting het politieke centrum, om de mythische 'mediaankiezer' te bereiken met een verhaal over 'sterk leiderschap' dat de 'crisis in de NHS zal aanpakken'. Hoe de agenda van Keir Starmer er precies zal uitzien, weten we nog niet. Hij laat zich daarvoor adviseren door Tony Blair en Gordon Brown, nochtans de architecten van de voor sociaaldemocraten doodlopende Derde Weg. Hij stuurt zijn schaduwministers uit naar collega's in andere landen. Zo vloog de schaduwminister voor Onderwijs naar Australië om inspiratie op te doen over kinderopvang en de schaduwminister van Financiën naar Oost-Duitsland om te leren over de strijd tegen ongelijkheid. Starmer zelf kijkt naar de succesvolle campagne van Olaf Scholz in Duitsland, die draaide rond betaalbare huisvesting en het verhogen van het minimumloon, maar vooral rond 'respect'. In februari van dit jaar formuleerde Starmer zijn '5 missions for a better Britain': de hoogste groei van de G7 behalen, van het land een supermacht maken op vlak van schone energie, een NHS bouwen die klaar is voor de toekomst, de straten veilig maken, en barrières slopen voor iedereen op elk niveau. Toegegeven, dat is nog erg vaag.

Dat Keir Starmer in de peilingen zo comfortabel leidt, heeft dus meer te maken met het brokkenparcours van de Conservatieven dan met een overtuigende Keir Starmer. Met welk plan zal hij de zorgen van de Britse kiezer tegemoet komen? Inhoudelijk weet die kiezer nog niet wat Starmer wil veranderen en waarin hij verschilt van Rishi Sunak. Dat verschil duidelijk maken, wordt dé uitdaging in het komende jaar.

WINST IN 2024?

De verkiezingsnederlaag in 2019 was de vierde opeenvolgende nederlaag voor Labour. Net zoals dat het geval was van 1979 tot 1992, tot in 1997 Tony Blair met zijn New Labour een einde maakte aan 18 jaar conservatief beleid van Margaret Thatcher en John Major. Keir Starmer staat in 2024 voor een soortgelijke opdracht. Toch is de sociaal-economische toestand vandaag helemaal anders dan in 1997. Toen zat de Britse economie in volle groei en ging de levensstandaard enkel in stijgende lijn. Tony Blair vulde, geholpen door dat gunstige economische klimaat, een aantal sociale hiaten in die Margaret Thatcher had gelaten, wat de basis legde voor nieuwe verkiezingsoverwinningen in 2001 en 2005.

Vandaag surft het Verenigd Koninkrijk niet op een rising tide. Integendeel, als Labour in 2024 aan de macht komt zal de partij het beschikbaar inkomen van de Britten moeten verhogen, de krakende NHS herstellen en het land een nieuwe plaats in de wereld geven, maar dan wel in een context van economische stagnatie, met een uitgeklede overheid en zonder de steun van de Europese Unie. Wellicht zal Rishi Sunak nog voor de verkiezingen een nieuwe, grote lastenverlaging doorvoeren om mee uit te pakken bij de verkiezingen, wat de openbare financiën nog verder zal verslechteren. Een sociaaldemocratisch investeringsbeleid wordt in die omstandigheden lastig. Terwijl de druk op de publieke uitgaven inzake kinderopvang, defensie, pensioenen, NHS, klimaat,… steeds groter wordt.

Labour won altijd de verkiezingen als ze gezien werd als de architect van de toekomst, niet als de behoeder van het verleden dat onmogelijk te herstellen valt.

De verkiezingen van het najaar 2024 zullen er snel zijn. Labour moet eigenlijk al klaar zijn tegen mei 2024. Dan vinden de lokale verkiezingen plaats, een plebisciet voor de parlementsverkiezingen later dat jaar. Het zelfvertrouwen is alleszins terug, eigenlijk al sinds het Labourcongres in Liverpool van september 2021. Nu is het zaak om snel duidelijkheid te verschaffen over het aanbod dat ze doet aan de kiezer. Labour won altijd de verkiezingen als ze gezien werd als de architect van de toekomst, niet als de behoeder van het verleden dat onmogelijk te herstellen valt: in 1945 won Clement Attlee rond de heropbouw na de Tweede Wereldoorlog, in 1974 won Harold Wilson rond het economisch herstel na de oliecrisissen en in 1997 won Tony Blair rond de constructie van een nieuw Verenigd Koninkrijk na Margaret Thatcher. Wat wordt het toekomstproject waarmee Keir Starmer zal winnen in 2024?

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 5 (mei), pagina 50 tot 55

• Verenigd Koninkrijk
• Labour
• links
• Keir Starmer

LINKS IN EUROPA

De comeback van Labour in het Verenigd Koninkrijk

Wim Vermeersch

De verkiezingsfronten van progressief Spanje

Sarah De Vlam

Het puberteitsproces van Nupes in Frankrijk

Frederik Dhondt

De SPÖ-paradox in Oostenrijk

Nassreddin Taibi