De Nupes (Nouvelle union populaire écologique et sociale) is een electorale constructie, die bestaat uit La France Insoumise, de Parti Socialiste, de Parti Communiste Français en de Ecologisten. Bij de parlementsverkiezingen van juni 2022 werd dit blok het tweede grootste in de Assemblée Nationale, na dat van de presidentiële coalitie rond Emmanuel Macron. De vier fracties bestaan elk apart, maar zijn verbonden door een 'intergroupe'. Confederalisme, eerder dan federalisme, zo u wil. Er is dus géén fusie gebeurd tussen de vier partijen, bewegingen of fracties. Dit lijkt een banaal feit, maar is het geenszins: de kritiek op 'links' die gemakshalve verspreid wordt in Franse en buitenlandse media, slaat dikwijls op uitspraken of symbolische acties van mandatarissen van La France Insoumise en de Ecologisten.

Kwantitatief heeft de constructie zeker gewerkt. Links is in de huidige legislatuur beduidend sterker dan in het eerste quinquennat van president-Jupiter (75 La France Insoumise, 31 Parti Socialiste, 22 Ecologisten, 22 'Gauche démocrates et républicains', samen 150).¹ Dat de alliantie in juni 2022 geen meerderheid haalde (289/577), was logisch. De score van Jean-Luc Mélenchon in de presidentsverkiezingen van april 2022 (21,95%) was al buiten verwachting hoog, zeker in vergelijking met het aantal respondenten dat zich in de voorafgaande maanden als links identificeerde in het grootschalige barometeronderzoek van Sciences Po.² De verontrustende verrassing van de tweede ronde was de onverwacht solide dynamiek ten voordele van het Rassemblement National(89 zetels tegenover 8 in 2017).³ Vroeger verschrompelde extreemrechts ten opzichte van de presidentsverkiezingen, nu niet meer.

Die tweede ronde van de verkiezingen voor de Assemblée Nationale lijkt nu een omineus voorteken. In lijn met de labelingstrategie van de presidentiële coalitie bij de parlementsverkiezingen, zien we een anti-Nupesdynamiek. Als de oppositie enkel uit 'extremen' bestaat (wanneer het Rassemblement National tegenover de Nupes staat), zien kiezers die zichzelf identificeren als 'gematigd' geen soelaas in een barrage républicain. Dit wordt uiteraard versterkt door interne kritiek bij links op La France Insoumise (zie verder).

Zowel La France Insoumise als de Ecologisten brengen de culturele en identitaire discussies naar het centrum van de linkse alliantie.

Zowel La France Insoumise als de Ecologisten brengen de culturele en identitaire discussies naar het centrum van de linkse alliantie. Groen politicus, Julien Bayou, en coming man van La France Insoumise, Adrien Quattenens, zijn tijdelijk op non-actief gezet omwille van hun omgang met hun vrouwelijke partner. De zeer militante houding van de groene Sandrine Rousseau – die zich profileert op genderverhoudingen en mannelijke dominantie⁴ - leidt tot wrevel, en draagt bij tot het gemak waarmee de Nupes in de hoek kan worden gezet. Men mag evenwel niet vergeten dat talrijke parlementsleden van de Parti Socialiste, La France Insoumise en de Ecologisten wel degelijk verder geëvolueerd zijn dan iemand als Jean-Luc Mélenchon, die een klassiekere scheiding tussen privé en publiek aanhoudt en geen medestanders wil verbranden voor een 'tribunal révolutionnaire'.⁵ Een ander punt van kritiek is de autoritaire cultuur binnen La France Insoumise, 'une PME [een kmo, FD] à son image, mouvement plutôt que parti', aldus de Franse historicusRan Halévi.⁶ Leden van het partijbestuur worden verwijderd zonder inspraak,⁷ zoals parlementslid Clémentine Autain nog aanklaagde vorige zomer.⁸

'PARTI SOUMIS' EN PARLEMENTAIR KABAAL: TERECHTE VERWIJTEN?

François Hollande blijft een vaak gevraagde gast in de Franse media. Hij laat geen kans voorbijgaan om ofwel zijn opvolger Emmanuel Macron ('de pensioenhervorming kon ook door de werkgeversbijdragen te verhogen'), ofwel zijn eigen partij Parti Socialiste onder vuur te nemen (de 'parti soumis', onderworpen aan Jean-Luc Mélenchon). François Hollande vindt dat partijleider Olivier Faure de erfenis van het socialisme heeft verkwanseld door een slechte deal over de kiesdistricten over de Assemblée Nationale.⁹

Hoeft het te verwonderen dat de verkiezingen voor het partijcongres van de Parti Socialiste op een heel nipt resultaat zijn uitgedraaid? Nicolas Mayer-Rossignol, burgemeester van Rouen en gelieerd aan voormalig eerste minister Laurent Fabius, moest het maar net afleggen tegen Olivier Faure. Hij verkreeg – na felle betwistingen van de uitslag – een statuut van premier secrétaire délégué, wat een soort quasi-confederatie onder hetzelfde dak leek in te leiden. In de praktijk heeft deze tweedeling de afgelopen drie maanden veel minder (openlijk) gespeeld dan gedacht. Een gezamenlijke vijand verenigt: tussen Olivier Faure en Nicolas Mayer-Rossignol zat er niet veel verschil in het verzet tegen de pensioenhervorming.

De spectaculaire en sensationele manier waarop de parlementsleden van La France Insoumise zijn opgetreden, was controversieel. Wat te denken van een parlementslid dat voor de sociale media zijn voet zet op een kartonnen voetbal met het hoofd van de minister van Werk? Voor het overige moeten we het zingen van de Marseillaise, het gesticuleren en het roepen ook relativeren; het optreden van de Belgische Werkliedenpartij in de Kamer vanaf 1894 ging evenzeer gepaard met tumult. Kabaal in het Palais-Bourbon kan ook een manier zijn om woede op straat te kanaliseren, eerder dan ze op te poken. Gezien de geringe inspraak van de Assemblée Nationale was het politiek misschien zelfs verstandiger om zoveel mogelijk spektakel te creëren tijdens de (heel snelle) behandeling van de pensioenhervorming.

De parlementaire houding van La France Insoumise wordt in de Franse media wel afgeschilderd als een 'repoussoir' voor gematigde kiezers.

De parlementaire houding van La France Insoumise wordt in de Franse media wel afgeschilderd als een repoussoir voor gematigde kiezers. Begin april werd een lid van La France Insoumise van de Assemblée Nationale bij een tussentijdse verkiezing in de Ariège verslagen door … een kandidate van de Parti Socialiste, die het met de Nupes niet eens was. Zonder de steun van (centrum)rechtse kiezers was dit uiteraard niet mogelijk geweest. François Hollande ziet er een teken van zijn gelijk in: de aversie voor La France Insoumise discrediteert links, en maakt van de Nupes niet meer dan een 'eersterondeoplossing', of een impasse.

DE NIEUWE VERHOUDINGEN AANVAARDEN EN SAMEN GROEIEN?

Tussen de kopstukken domineert de profilering.¹⁰ Dat heeft deels te maken met de Europese verkiezingen van juni 2024. Waar het meerderheidssysteem voor de Assemblée Nationale links dwingt om samen te werken om überhaupt vertegenwoordigd te zijn, geldt voor Europa de evenredige vertegenwoordiging. De Ecologisten hebben eerder laten weten alleen naar de kiezer te trekken. De geruchten rond een lijsttrekkerschap voor Paul Magnette van de Franse Parti Socialiste moeten in hetzelfde kader worden gezien. De lokale verkiezingen van 2026 lijken evenwel belangrijker, aangezien een aantal belangrijke tenoren van de Parti Socialiste er hun politieke uitvalsbasis moeten verdedigen. De grootste lijst in de tweede ronde geniet van een dermate omvangrijke bonus dat fusies vanzelf aantrekkelijker worden. Fundamenteel is het probleem dat de politieke partijen – in een hoe dan ook door het presidentialisme gebiologeerd land – machines in functie van hun 'chef' geworden zijn, nog meer dan voorheen (of dan in de linkse traditie gebruikelijk was). Vier partijen betekent logischerwijze vier haantjes.

Individuele ambities bestaan ook naast die vier hoofdkapelletjes. Voormalig eerste minister, Bernard Cazeneuve (Parti Socialiste), stichtte in februari een eigen beweging (La Convention), uit onvrede met de Nupes: 'La gauche ni Macron ni Mélenchon', aldus Le Monde.¹¹ Links moet worden verenigd vanuit het centrum en vanuit haar tradities (lees: de 'gauche de gouvernement'), niet vanop de marges, aldus Bernard Cazeneuve. Voor hem hoort hierbij ook een strakke verdediging van de laïcité, iets wat haaks staat op Jean-Luc Mélenchons créolisation of openheid inzake de identitaire kwestie. De medestanders van Bernard Cazeneuve – waartoe op termijn misschien de dissidenten uit de Parti Socialiste zullen behoren – rekenen op de verbrokkeling van het centrumblok rond Emmanuel Macron in 2027, wanneer hij niet meer herverkiesbaar is. De president allieert zich evenwel nog steeds niet structureel met centrumrechts. Hij wil blijven navigeren ad hoc tussen linkse en rechtse steun in de Assemblée Nationale. Zijn eigen Renaissance is een archipel van kleine eilandjes van verschillende strekkingen. Hierdoor kan de 'Nupes' in haar geheel nog gemakkelijker op afstand worden gehouden, met inbegrip van de gauche de gouvernement.

De grote sociale mobilisatie rond de pensioenhervorming lijkt de kans bij uitstek om gebruik te maken van een uniek momentum: een nieuwe generatie linkse militanten kan zijn opgestaan, onder andere omwille van de vaak excessieve repressie door de ordediensten – een constante onder Emmanuel Macron. De inhoudelijke verschillen tussen de vier partners van de Nupes blijven aanzienlijk. Toch lijken vergaderingen onder de parlementsleden harmonieuzer te verlopen dan de uitwisselingen tussen de kopstukken via de media.

Het grootste mirakel lijkt al gebeurd, met name tussen de presidents- en parlementsverkiezingen van vorig jaar.

Wat niet is, kan dus nog komen: het gemeenschappelijk programma voor de parlementsverkiezingen bevatte honderden punten, en tientallen 'nuances' waar de partners het niet over eens waren. Het grootste mirakel lijkt dus al gebeurd, met name tussen de presidents- en parlementsverkiezingen van vorig jaar. Een hechtere consensus kan ook organisch groeien vanuit gezamenlijke meetings of het werk samen in de intergroupe. Dit is het grote verschil met de voorgaande situatie: er bestaat een vast platform waar wordt samengewerkt tussen nieuw politiek personeel.

Fundamenteel gaan veel van de vragen in de media over strategieën voor de tweede ronde van de presidentsverkiezingen, en verdwijnt het reële strategische voordeel dat de alliantie heeft opgeleverd wat naar de achtergrond. De logica waarin de Nupes opereert, is die van een parlementaire coalitie. Om op deze manier te kunnen besturen in een cohabitation met Emmanuel Macron of een andere president, zou het zetelaantal nog moeten verdubbelen. Is dit mogelijk zonder alle linkse krachten te bundelen? De huidige machtsverhoudingen zijn van die aard dat de gauche de gouvernement onderligt ten opzichte van radicaal-links. Dit blijkt uit het discours rond de Europese Unie, die vanuit alle hoeken van de Nupes wordt gelijkgeschakeld met 'le libéralisme'. Dit wordt uiteraard bestreden door veel mandatarissen van de Parti Socialiste met bestuursverantwoordelijkheid of ervaring. De slechte uitslag van Anne Hidalgo (1,75%) is evenwel een dreun die nog lang zal nazinderen.¹² Wie durft het aan om onafhankelijk zijn/haar kans te gaan en erop te gokken dat veel Macron-kiezers wachten op een homme providentiel om terug te keren naar de stal?

DE KIEZER VAN RASSEMBLEMENT NATIONAL: VALS BEWUSTZIJN OF POLITISEERBAAR?

De actualiteit insinueert in elk geval dat het blok van het Rassemblement National solide dreigt te zijn voor 2027, vooral bij de bevolking op beroepsactieve leeftijd. Interne reacties vanuit de Nupes wijzen er vaak op dat Jean-Luc Mélenchon, met een republikeinse nostalgie naar 1789, 1793, 1830, 1848, 1871 of 1936, nog steeds rotsvast gelooft in een 'grand soir', of een omslag in het politieke bewustzijn van wie zich uitgesloten voelt, omdat de kloof tussen macht en straat vandaag zo groot is. Zijn medestanders vragen zich af deze stap van Klasse an sich naar Klasse für sich wel mogelijk is.

Een meerderheidslogica vereist een betere inplanting bij de sociale groepen die nu voor Marine Le Pen stemmen, wat misschien ook een argument oplevert om de leider van de Parti Communiste Français, Fabien Roussel, met zijn eigen vorm van 'flinks' een kans te gunnen binnen een pluralistische meerderheid. Hij is wellicht de politicus met de meeste exposure in de nationale media, na Jean-Luc Mélenchon en Mathilde Panot (respectievelijk partijleider en fractieleider van La France Insoumise). Fabien Roussel werkt zich in de kijker met 'flinkse' standpunten over veiligheid, of met een ongegeneerd appel aan de traditionele Franse levensstijl ('la gauche steak-frites'), wat de Ecologisten ergert. Binnen La France Insoumise zit François Ruffin eveneens op een populistische recht-voor-de-raap-lijn.

In elk geval hebben de protesten tegen de pensioenhervorming twee linkse thema's hoog op de agenda gezet: solidariteit en democratie. De verschillen tussen de Nupes-partijen zijn reëel, en te groot voor een fusie, die wellicht ook kiezers zou wegjagen – vandaar ook de 'nuances' over vele punten in juni 2022. Na jaren van verschrompeling in de ideeënstrijd, met het perspectief van een politieke reset in 2027 zonder Emmanuel Macron en de realiteit van het gezamenlijke oppositiewerk, kon deze sociale beweging op geen beter moment komen.

EINDNOTEN

1. Situatie op 17 april, bron: website Assemblée Nationale. Vergelijk met 2017: 17 La France Insoumise, 31 Parti Socialiste S, 16 Parti Communiste Français, geen aparte groene groep.↑
2. https://www.sciencespo.fr/cevipof/fr/content/etudes-et-enquetes.html.↑
3. Zie Pascal Perrineau (ed.), Le vote clivé. Les élections présidentielle et législatives d'avril et juin 2002 (Grenoble: Presses universitaires de Grenoble, 2022); themanummer 'France 2022: nouvelle géopolitique électorale ?' (Hérodote 2022/4) en vooral Luc Rouban, La vraie victoire du RN (Paris: Presses de Sciences Po, 2022).↑
4. 'Féministe intraitable' (Ran Halévi, 'Le moment robespierriste des Insoumis', Commentaire 2023/1, 179.↑
5. Een revolutionaire metafoor die Ran Halévi passend vindt voor het optreden van Jean-Luc Mélenchon zelf tegen zijn gekozen tegenstanders ('de bourgeoisie', 'de monarch'…), Ibid., 181.↑
6. Ibid., 180.↑
7. Ibid. heeft het over de 'lambertistische' gewoontes van Jean-Luc Mélénchon, naar de neo-trotskist Pierre Boussel (Pierre Lambert, 1920-2008).↑
8. Rémi Lefebvre, 'Les partis politiques : déliquescents et structurants', Esprit 2023/3, 25.↑
9. De Parti Socialiste is bij de parlementsverkiezingen verdwenen uit 500 districten (op 577). Ibid., 24.↑
10. 'La gauche: à la rue malgré le boulevard' (Libération, 8/4/2023).↑
11. Le Monde, 18/4/2023.↑
12. Lefebvre, 'Les partis', 22: 20.000 militanten namen deel aan de stemming voor het congres van de Partise Socialiste, of 15.000 minder dan tien jaar eerder. De Ecologisten haalden amper meer dan 5.000 stemmende leden op hun congres. De actieve militanten van La France Insoumise zouden, buiten de electorale campagne, niet meer dan 20.000 personen omvatten (Ibid., 23).↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 5 (mei), pagina 61 tot 65

• Frankrijk
• links
• Nupes

LINKS IN EUROPA

De comeback van Labour in het Verenigd Koninkrijk

Wim Vermeersch

De verkiezingsfronten van progressief Spanje

Sarah De Vlam

Het puberteitsproces van Nupes in Frankrijk

Frederik Dhondt

De SPÖ-paradox in Oostenrijk

Nassreddin Taibi