Mogelijke regeringsdeelname van Vlaams Belang wordt zowat de inzet van de verkiezingen. Bijna alle Vlaamse partijen presenteren zichzelf als alternatief voor radicaal-rechts, wat gepaard gaat met flink wat spierballengerol over het migratiebeleid.

Vandaag wordt de eeuwige vraag of het cordon sanitaire standhoudt bijna exclusief uitgesproken in de context van de Vlaamse verkiezingen en coalitievorming. Peilingen die een meerderheid op Vlaams niveau tussen N-VA en Vlaams Belang voorspellen, verwijzingen naar de Nederlandse avonturen, en herinneringen aan de onderhandelingen uit 2019, wakkeren dit debat verder aan. Vooralsnog is het koffiedik kijken. N-VA blaast bewust warm en koud over de kwestie, al blijft het onduidelijk of N-VA zich aan dergelijk, ook voor hen, riskant avontuur zou wagen.

DE NIEUWE REGELS VOOR DE LOKALE VERKIEZINGEN

Hoewel het begrijpelijk is dat het vizier nu in eerste plaats op 9 juni is gericht, staren we onszelf blind: de kans dat het cordon sanitaire in het najaar sneuvelt, is immers een pak realistischer. Ik zou zelfs durven stellen: eerder waarschijnlijk. In die zin luidt de vraag niet óf het cordon sanitaire sneuvelt, maar wel wáár en wannéér.

Daar zitten de nieuwe regels van de Vlaamse regering, op voorzet van ex-minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open Vld), voor een groot stuk tussen. In de grabbelton met nieuwe spelregels voor onze lokale democratie, vinden we – naast de afschaffing van de opkomstplicht – ook nieuwe regels voor de coalitievorming voor een gemeente- of stadsbestuur. Die geven het doembeeld van een doorbroken cordon sanitaire op lokaal vlak een flink duwtje in de rug. Naar analogie met Wallonië waar een soortgelijk systeem al in voege was, wordt de burgemeester voortaan meer rechtstreeks verkozen. De kandidaat met de meeste voorkeursstemmen in de grootste fractie van de coalitie krijgt automatisch de burgemeesterssjerp om zich heen gedrapeerd. Bovendien krijgt de lijsttrekker van de grootste lijst twee weken een exclusief initiatiefrecht om een ploeg rond zich op de been te brengen.

Het is ironisch dat als onbedoeld neveneffect deze hervorming het laatste zetje kan zijn om Vlaams Belang als bestuurspartij in het zadel te hijsen.

Deze regels worden officieel verkocht onder het mom van ingrepen om de particratie te verminderen, en burgers meer directe inspraak te geven in de democratie onder de kerktoren. Het is echter ironisch dat als onbedoeld neveneffect deze hervorming het laatste zetje kan zijn om Vlaams Belang als bestuurspartij in het zadel te hijsen. Mét mogelijke verregaande gevolgen op hogere politieke niveaus.

MONSTERCOALITIES VERSUS MACHT?

Ook in het verleden was het al spannend. Sommigen stellen zelfs dat het cordon sanitaire al gebroken werd in Grimbergen, waar de partij ‘Vernieuwing’ met ex-Vlaams Belanger Bart Laeremans toetrad tot een coalitie met N-VA en CD&V. In de Denderstreek was er een monstercoalitie nodig om Forza Ninove van Guy D’Haeseleer die 40% haalde buitenspel te zetten. Ook in Denderleeuw – waar in 2018 Vlaams Belang triomfeerde – zal het erom spannen. Daar leverde Vlaams Belang in 2013 al gedoogsteun. In 2019 was Vlaams Belang al de grootste partij in diverse plaatsen in West-Vlaanderen (Izegem), Oost-Vlaanderen (Assenede, Eeklo), de Denderstreek (Aalst, Zele, Geraardsbergen, Herzele, Ninove) en Limburg (Peer, Maaseik, Maasmechelen, Tongeren). In 2024 zal de kaart van Vlaanderen nog meer geelzwart kleuren. Het is geen hogere wiskunde: in deze postcodes komt Vlaams Belang – tenzij nog gemeenschappelijke lijsten worden gesmeed – als eerste aan zet.

Voor een heleboel lokale N-VA-afdelingen zal het lastig worden om de boot af te houden.

De nieuwe regels indachtig, rijst de vraag in hoeverre de hoofdkwartieren van nationale partijen – in de eerste plaats N-VA, maar mogelijk ook CD&V en Open Vld – hun lokale mandatarissen in het gareel kunnen houden. Voor een heleboel N-VA-afdelingen zal het lastig worden om de boot af te houden. Lokaal leeft bij sommige N-VA’ers zeker een verlangen om met Vlaams Belang in zee te gaan. Geruchten dat N-VA-mandatarissen hun handtekening dienen te zetten onder een document met de belofte geen gesprekken, voorakkoorden of coalities te initiëren met Vlaams Belang, duiken regelmatig op. Als Vlaams Belang goed scoort, centrumpartijen klappen incasseren, en vooral – als na 13 oktober er geen verkiezingen meer als donderwolk boven de coalitiegesprekken hangen – kunnen excuses snel worden gezocht én gevonden. Een gemeente- of stadsbestuur met Vlaams Belang dreigt zo de pasmunt te worden voor (lokale) partijen om hun macht en lokale verankering veilig te stellen. Bovendien kan, eens deze horde genomen is, dit fungeren als wegbereider voor een Vlaams regeren met radicaal-rechts.

IN EEN HOUDGREEP OF LOSLATEN?

De nakende verkiezingen in oktober zullen ertoe leiden dat alle partijen hun uiterste best zullen doen om onduidelijk te blijven over de coalitievorming op federaal en Vlaams niveau. Ze zijn als de dood dat een voorbarige coalitiekeuze Vlaams of federaal hun lokale kansen zal hypothekeren. Zo zei De Wever al dat hij eerst federaal een coalitie op de been wil brengen – het fameuze ‘zakenkabinet’ — en pas nadien een Vlaamse regering. Concullega Van Grieken bepleit net het omgekeerde. Die stoelendans zal maanden duren. De Wever zal trachten kost wat kost de interne verdeeldheid binnen zijn partij over regeren met Vlaams Belang over de lokale verkiezingen te tillen. Pas na 13 oktober zal er daarom iets beginnen bewegen, al zal het ook dan nog lang aanslepen. Als dan immers blijkt dat het cordon lokaal doorbroken wordt, zal dit een stempel drukken op de gesprekken op federaal en regionaal niveau. Paul Magnette (PS) waarschuwde N-VA al dat bij samenwerking met Vlaams Belang ze zal worden geweerd uit de federale regering. Zal hij dit dreigement herhalen (én woord houden) voor lokale coalities?

Magnette waarschuwde N-VA al dat bij samenwerking met Vlaams Belang ze zal worden geweerd uit de federale regering. Zal hij dit dreigement herhalen voor lokale coalities?

Of dit argument op De Wever indruk maakt, valt te betwijfelen. Hij kaatste de bal al terug naar de socialisten. Hoewel de vergelijking strikt gezien niet opgaat omdat het cordon sanitaire als ‘schutskring’ historisch nooit PVDA-PTB viseerde, strooit hij gretig met een gelijkaardig verwijt naar de socialisten. Zo kan ook mogelijke lokale samenwerking met PVDA-PTB een eigen leven gaan leiden.

PVDA zit weliswaar vandaag al op twee plekken in Vlaanderen aan de knoppen: in Zelzate en in het Antwerpse district Borgerhout. Verschillende rechtse kopstukken – zowel Vlaams als Franstalig – hebben zich al laten ontvallen dat wat hen betreft ook een coalitie met radicaal-links uit den boze is. De wisselmeerderheid met PTB bij de Franstalige gemeenschapsregering was hierbij nog koren op de molen. George-Louis Bouchez (MR) ijvert al langer voor uitbreiding van het cordon sanitaire naar PTB. Ook De Wever liet zich al betrappen op uitspraken dat hij het hypocriet vindt dat links minder scrupules vertoont richting samenwerking met PVDA. Hij beschuldigde links al van het doorbreken van een (dus formeel niet bestaand) cordon met PVDA. Die analyse houdt een zeker dreigement in: als links geen graten ziet in besturen met PVDA, waarom zou rechts dan niet hetzelfde mogen met Vlaams Belang? Zo dreigen de partijen elkaar in een wurggreep te houden, waarbij de ontknoping wel eens kan zijn dat, in ruil voor politiek zelfbehoud, morele principes worden opgeofferd. Die kiem kan dan wel eens lokaal zijn gelegd.

Zo is de cirkel rond. Het electorale succes van Vlaams Belang, het cordon sanitaire, de regeringsvorming regionaal en federaal, én de lokale verkiezingen, ze zijn allemaal met elkaar vervlochten. All politics is local: de Dorpstraat is de Wetstraat.

• column
• cordon sanitaire
• Vlaams Belang
• N-VA
• verkiezingen