Het gebruik van sociale media is tegenwoordig wijdverspreid onder gekozen vertegenwoordigers. Vooral tijdens de verkiezingscampagne wordt het gebruik van sociale media door politici steeds meer onder de loep genomen, bijvoorbeeld in termen van bedragen die worden uitgegeven aan betaalde advertenties, of discours en communicatiestijl op verschillende platformen. De mate waarin burgers in België sociale media gebruiken, met name om politieke informatie te krijgen of te verspreiden tijdens campagnes, wordt daarentegen minder onderzocht. Bestaand onderzoek in andere landen laat zien dat mensen sociale media vooral gebruiken om in contact te komen met vrienden, voor entertainment of om nieuwsinhoud te krijgen.

Politiek gebruik van sociale media, bijvoorbeeld om anderen te mobiliseren (Boulianne et al., 2020), komt minder vaak voor.¹ Over het algemeen hebben de meeste mensen de neiging om zich te onthouden van interactie met of deelname aan politieke discussies online. Dit kan deels te wijten zijn aan de negatieve en soms agressieve toon die op sociale media te vinden is en de aanwezigheid van desinformatie (Madsen, 2019). De verschillende bestaande platformen hebben in dit opzicht nogal uiteenlopende reputaties. X (voorheen Twitter) wordt vaak beschouwd als bijzonder vatbaar voor ‘negativiteit’ (Yarchi et al., 2021), terwijl Instagram en TikTok lichtere, maar ook minder ‘gepolitiseerde’ inhoud zouden hosten. Hoe ziet dit er dan uit in België?

Dit artikel geeft een uniek inzicht in het politieke gebruik van sociale media door kiezers van verschillende partijen, in de context van de verkiezingen van 9 juni 2024. Daarvoor baseert de analyse zich op de enquêtegegevens van het kiespanel die zijn verzameld in het kader van het interuniversitaire consortium ‘NotLikeUs’. Onze analyse richt zich op de gegevens die werden verzameld onder Vlaamse (N=2.781) en Waalse (N=1.333) respondenten², tijdens de officiële campagne, gekoppeld aan de partijkeuze en verzameld na de verkiezingen. De gegevens werden gewogen op basis van leeftijd, opleiding, geslacht en stemkeuze op federaal niveau in 2024.

HET SOCIALEMEDIADIEET IN BELGIË: EEN OVERZICHT

Ten eerste, een meerderheid van de bevraagde Vlaamse en Waalse kiezers maken over het algemeen gebruik van sociale media (GRAFIEK 1): 67% zegt (bijna) dagelijks sociale media te gebruiken, en slechts 12% beweert er nooit gebruik van te maken. Er is een leeftijdsverschil te merken: 90% van de jongeren (18-23) zegt (bijna) dagelijks sociale media te gebruiken, terwijl dit slechts voor 58% van de oudste categorie (55+) het geval is.

X wordt aanzienlijk vaker gebruikt door mannen; Instagram is dan weer populairder onder vrouwen.

Ten tweede, als we vragen naar specifieke platformen, is Facebook dominant: 62,5% van onze respondenten beweert het dagelijks te gebruiken (GRAFIEK 1). X daarentegen wordt (bijna) dagelijks gebruikt door minder dan 1 respondent op de 10, terwijl maar liefst 87,7% aangeeft het nooit te gebruiken. Instagram en andere platformen zoals TikTok of YouTube worden (bijna) dagelijks gebruikt door zo’n 20-30% van de respondenten. Deze platformen zijn over het algemeen een niche in sociaal-demografische termen, wat betekent dat ze meestal een specifiek segment van de bevolking aantrekken (TikTok) of misschien moeilijker te “politiseren” zijn (YouTube) (Kins & Claessens, 2023). We ontdekten zowel een leeftijds- als genderkloof: 77,8% van de 18-23 geeft aan dagelijks Instagram te gebruiken, terwijl dit aantal slechts 11,7% is voor 55+; X wordt aanzienlijk vaker gebruikt door mannen (9% van hen zegt het dagelijks te gebruiken, tegen 7% van de vrouwen); Instagram is dan weer populairder onder vrouwen (38,5% van de vrouwen zegt het dagelijks te gebruiken, tegen 20,5% van de mannen).

Ten derde, wat het politieke gebruik van sociale media betreft (GRAFIEK 2), verklaart 35% van de respondenten deze te gebruiken om informatie over politiek te krijgen, terwijl een meerderheid verklaart sociale media nooit of zelden voor dat doel te gebruiken (52%). Nog steeds 62,4% van de respondenten beweert dat traditionele media (let op: inclusief traditionele media online) hun primaire bron van informatie over politiek is. Ook hier komt een leeftijdsverschil naar voren: 28% van de 55+ zegt vaak sociale media te gebruiken om politieke informatie te krijgen (76% zegt vaak traditionele media te gebruiken). Hiertegenover geeft 56% van de 18-23 aan sociale media voor dat doel te gebruiken (33% zegt vaak traditionele media te gebruiken).

Driekwart van onze respondenten verklaart dat ze zelden of nooit politieke berichten online delen, posten of becommentariëren.

Ten slotte zijn de geruchten waar: driekwart van onze respondenten verklaart dat ze zelden of nooit politieke berichten online delen, posten of becommentariëren, wat bevestigt dat politiek gebruik van sociale media slechts tot een kleine minderheid beperkt blijft. Degenen die beweren 'soms' of 'vaak/dagelijks' sociale media te gebruiken om politieke berichten te delen, te posten of te becommentariëren, zijn samen goed voor 15%, wat vrij dicht in de buurt komt van wat bestaand onderzoek naar politiek gebruik van sociale media heeft bevonden.

SOCIALE MEDIADIEET IN ALLE PARTIJKIEZERS IN 2024

Vlaanderen

In Vlaanderen (TABEL 1) lijkt het sociale mediadieet van de drie traditionele partijen (CD&V, Vooruit, Open Vld) sterk op dat van de gemiddelde Vlaamse kiezers – behalve misschien dat CD&V- en Vooruit-kiezers wel meer Instagram gebruiken dan het gemiddelde. PVDA- en Groen-kiezers zeggen veel vaker dat ze Instagram en andere socialemediaplatformen gebruiken – soms 10 tot 30 procentpunten voor op andere partijen. In feite lijkt er een duidelijke links-rechts kloof te zijn. Inderdaad, N-VA- en VB- (en tot op zekere hoogte Open Vld-) kiezers gebruiken verhoudingsgewijs minder Instagram of ‘andere’ platformen. Zo’n links-rechts kloof is er niet bij Facebook en X, maar we zien wel dat het aandeel X-gebruikers iets hoger ligt bij Groen- en Vlaams Belang-kiezers – twee partijen die op dat platform veelvuldig ‘botsen’ (Close et al., 2023).

Kiezers van partijen aan beide uitersten van het politieke spectrum (PVDA en Vlaams Belang, en dan voor PVDA) rapporteren een hoger dagelijks gebruik van sociale media om politieke informatie te krijgen dan de kiezers van centrumrechtse en rechtse partijen (GRAFIEK 3). Opvallend is dat we onder alle kiezers zien dat een hoger percentage dagelijks gebruik van traditionele media rapporteert, dan dat ze dagelijks gebruik maken van sociale media om politieke informatie te krijgen. De kloof is vooral groot voor CD&V- en N-VA-kiezers: ongeveer 33-34% van hun kiezers zegt dagelijks sociale media te gebruiken, maar ongeveer 72-74% verklaart traditionele media te gebruiken om politieke informatie te krijgen. Groen- en Vlaams Belang-kiezers geven verhoudingsgewijs minder vaak aan dagelijks gebruik te maken van traditionele media (zo’n 57-58%).

Groen- en Vlaams Belang-kiezers geven verhoudingsgewijs minder vaak aan dagelijks gebruik te maken van traditionele media.

Tot slot is er een duidelijke trend waar te nemen als het gaat om online activisme: het electoraat van de twee radicale partijen (PVDA, 13%; Vlaams Belang, 12%) zijn veel meer geneigd om politieke inhoud te delen of te posten op sociale media dan de kiezers van andere partijen. Minder dan 1% van de respondenten die op Open Vld stemden, rapporteerde een actief politiek gebruik van sociale media.

Wallonië

Opvallend is dat Waalse kiezers aangeven vaker actief te zijn op sociale media in vergelijking met Vlamingen (73,6% versus 63,5%). De gerapporteerde dagelijkse gebruikspercentages zijn hoger bij de Waalse respondenten op alle platformen, maar de kloof is vooral zichtbaar op Facebook (TABEL 2). De links-rechtsscheiding geldt niet op dezelfde manier als in Vlaanderen. We zien ook geen kloof tussen de traditionele verzuilde partijkiezers en de anderen. Kiezers van Les Engagés lijken minder frequent gebruik van sociale media in het algemeen te melden, en dit is zichtbaar voor X, Instagram en andere platformen. PS-kiezers lijken het minst geneigd om Facebook te gebruiken (59%), maar ze zitten iets boven het gemiddelde voor X, Instagram en andere platformen. 79% van de MR-kiezers meldt een dagelijks gebruik van Facebook, wat 10% boven het gemiddelde ligt – en 20% boven de PS-kiezers. Net als de kiezers van hun zusterpartijen over de taalgrens heen, rapporteren Ecolo- en PTB-kiezers dagelijks meer gebruik van Instagram dan de gemiddelde Waalse kiezer. Dit is ook het geval voor MR-kiezers – in tegenstelling tot haar zusterpartij Open Vld. Net als PVDA-kiezers staan PTB-kiezers op de eerste plaats wat betreft het gebruik van ‘overige’ platformen (31%).

PTB(53%)- en MR(46,5%)-kiezers hebben het hoogst gerapporteerde dagelijks gebruik van sociale media om politieke informatie te krijgen en Les Engagés-kiezers het laagst met 22% (GRAFIEK 4). Het dagelijkse gebruik van traditionele media is wat gelijkmatiger verdeeld. MR-kiezers zijn degenen die het hoogste dagelijkse gebruik van traditionele media rapporteren (68%), PTB-kiezers het minst (44%). Opmerkelijk is dat alleen bij de PTB-kiezers het percentage dat aangeeft dagelijks traditionele media te gebruiken, lager is dan het percentage dat aangeeft sociale media te gebruiken voor politieke informatie.

Het online activisme in Wallonië is meer dan twee keer zo hoog als in Vlaanderen.

PTB-kiezers vallen op in het gebied van online activisme, waarbij 24% van hun kiezers aangeeft vaak politieke inhoud op sociale media te delen – gevolgd door Ecolo-kiezers, met bijna 20%. Daarentegen zijn er maar heel weinig kiezers van Les Engagés die een dergelijk soort activisme melden (minder dan 6%). Wanneer we de kiezers in de twee taalgemeenschappen tegenover elkaar zetten, zien we een kloof in termen van gerapporteerd dagelijks gebruik van traditionele media voor politieke informatie, die 10% hoger ligt in Vlaanderen, en online activisme, dat in Wallonië meer dan twee keer zo hoog is als in Vlaanderen.

CONCLUSIE

Het blijkt uit onze studie dat sociale media weliswaar veel gebruikt worden in België, maar dat het politieke gebruik ervan beperkt blijft, waarbij de traditionele media voor de meeste burgers nog steeds de primaire bron van politieke informatie zijn. Dit moet echter genuanceerd worden, aangezien jongere kiezers en degenen die op radicale partijen hebben gestemd, actiever zijn in het gebruik van sociale media voor politieke doeleinden.

De twee partijen die eruit springen zijn MR en PTB: hun kiezers zijn aanwezig op alle platformen en informeren zich meer op sociale media dan andere partijkiezers.

Hoewel de socialemediadiëten bij het electoraat van de Vlaamse partijen twee logica’s lijken te volgen – traditionele versus de radicale (en andere) partijen, en links versus rechts –, zijn deze logica’s niet duidelijk in Wallonië. De twee partijen die eruit springen zijn MR en PTB: hun kiezers zijn aanwezig op alle platformen en informeren zich meer op sociale media dan andere partijkiezers.

REFERENTIES

• Boulianne, S., Koc-Michalska, K., & Bimber, B. (2020). Mobilizing media: Comparing TV and social media effects on protest mobilization. Information, Communication & Society, 23(5), pp. 642-664.
• Close, C., Kins, L., Kumar, T., & Jacobs, L. (2023). Les partis politiques et leurs président·e·s sur Twitter: Quelles tendances un an avant l’élection de 2024 ? Par le Social Media Lab @ULB.
• Kins, L., & Claessens, P. (2023/8). Politieke communicatie 2.0: Voor elk wat wils? Samenleving & Politiek.
• Madsen, J. K. (2019). Negative Campaigning and Attack Ads. In J. K. Madsen (Ed.), The Psychology of Micro-Targeted Election Campaigns (pp. 243-262). Springer International Publishing.
• Simeon, L. (2024, June 17). Social media habits: How consumers around the world use social media every day. YouGov.
• Yarchi, M., Baden, C., & Kligler-Vilenchik, N. (2021). Political Polarization on the Digital Sphere: A Cross-platform, Over-time Analysis of Interactional, Positional, and Affective Polarization on Social Media. Political Communication, 38(1-2), 98-139.

VOETNOTEN

1. Volgens een marktonderzoek in 17 landen gaat dit over ongeveer 20% van de mensen (YouGov, 2024). ↑
2. Brusselse respondenten hebben we niet meegerekend voor dit artikel.↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 10 (december), pagina 12 tot 18

• verkiezingen
• sociale media
• kiezers

POLITICOLOGEN BLIKKEN TERUG OP 9 JUNI 2024

"Ze zijn niet zoals wij": hoe kiezers kijken naar andere kiezers

Artemis Tsoulou-Malakoudi, Ine Goovaerts en Gaetano Scaduto

Online gewoonten: het socialemediadieet van kiezers

Caroline Close en Lucas Kins

When they go low, we go high?

Elise Storme

Welke partijen voeren nog advertentiecampagne in kranten?

Jonas Lefevere