WELKE BELOFTES VAN VOORUIT ZITTEN IN HET REGEERAKKOORD?

“Vooruit maakt van de invoering van een gratis gezonde maaltijd op school voor elk kind een absoluut breekpunt. Daarnaast wil de partij grote hervormingen op het vlak van betaalbaar wonen, onderwijs, kinderopvang, openbaar vervoer en zorg.” Dat lazen we op de website van Vooruit in de aanloop naar de Vlaamse verkiezingen van 9 juni.

Haalden deze beloftes het regeerakkoord van Diependaele I?

Gratis gezonde maaltijden op school voor elk kind. Dit befaamde breekpunt overleefde de onderhandelingen niet. Veel politieke energie ging naar het redden van een afgeslankte versie ervan. Er is nu een Vlaams subsidiepot voor scholen die gratis schoolmaaltijden wensen in te voeren, onder de bevoegdheid Armoedebestrijding van minister Caroline Gennez.

Betaalbaar wonen. De registratierechten dalen van 3 naar 2%. Er komt een uitbreiding van de woonlening en de woonwaarborg voor mensen met een laag inkomen, budgethuren en huurwaarborgleningen. Het budget voor sociaal wonen is erg ruim, mede door van de ongebruikte budgetten van de vorige regering, al is er geen concreet engagement om de wachtlijsten weg te werken. Huisbazen mogen vanaf 2028 de huurprijzen niet meer indexeren als ze niet aan bepaalde EPC-eisen voldoen. Er komen geen praktijktesten op de huisvestingsmarkt.

Onderwijs. Het onderwijsbudget groeit verder met een half miljard euro per jaar, vooral om de onderwijskwaliteit op te krikken. In het akkoord is er echter weinig aandacht voor het technisch, beroeps- en hoger onderwijs, en ook een grondige aanpak voor het lerarentekort komt er niet.

Kinderopvang. In de kinderopvang moeten er over vijf jaar 10.000 nieuwe plaatsen bijkomen. Een forse verlaging van de kindratio is niet voorzien, al zal de regering ‘dat proces verder nauwgezet opvolgen’. Een masterplan komt er niet. De voorrang in de kinderopvang voor werkenden en mensen die een opleiding volgen, blijft bestaan.

Openbaar vervoer. De Lijn krijgt een extra 400 miljoen euro voor de aanschaf van nieuwe – elektrische – bussen. Daarnaast wordt het exploitatiebudget geleidelijk opgetrokken: tegen 2029 met zo'n 235 miljoen. Er zijn grote ambities rond verkeersveiligheid, modal shift en de fiets. De premie voor de elektrische wagen wordt geschrapt. Een combiticket voor alle verplaatsingen met trein, tram en bus staat alweer in het regeerakkoord; komt die er deze keer wel?

Zorg. Het Groeipakket wordt opnieuw geïndexeerd, maar er komt geen verschuiving van de basistoelage naar de sociale toelage om gezinnen in armoede beter te ondersteunen. Er komen investeringen in psychisch welzijn, men wil de kwaliteit in de ouderenzorg verbeteren en er komt een nieuw dementieplan. Er wordt ook ingezet op het wegwerken van de wachtlijsten voor mensen met een handicap, met focus op de mensen met de grootste zorgnood.

Het Vlaams regeerakkoord kent, met andere woorden, een stevige investeringsagenda op de domeinen die Vooruit in de campagne naar voor schoof.

WELKE ‘LELIJKE, LELIJKE IDEEËN’ HIELD VOORUIT UIT HET REGEERAKKOORD?

Conner Rousseau verdedigde het akkoord met vuur op het ledencongres. 'We hebben gekeeperd op niveau van Thibaut Courtois om de lelijke, lelijke ideeën van N-VA en hun sociale afbraak tegen te houden', stelde de voorzitter van Vooruit. 'Er is tijdens de onderhandelingen veel gelachen en gevochten. Maar de klauwen van de Vlaamse leeuw kleuren rood, beste vrienden, en amper geel.' Het eerste mediarelletje was een feit.

Maar welke ‘lelijke, lelijke ideeën’ heeft Vooruit dan tegengehouden?

Het is moeilijk om die allemaal te achterhalen. Feit is dat de eerste nota’s van N-VA vooral hun eigen programma inhielden. Voelde N-VA zich oppermachtig na het standhouden tegen de voorspelde golf van Vlaams Belang? (Of waren de nota’s al geschreven met het oog op onderhandelingen met die partij?). N-VA zette alvast hoog in. Ze liet Vooruit en CD&V vechten om er alles uit te halen. Wat ook gebeurde. De stekker ging tijdelijk uit de onderhandelingen.

In de eerste nota’s stonden aanvallen op mutualiteiten en middenveld, inclusief vakbonden. Zo lag het volledig afschaffen van de rol van mutualiteiten in de Vlaamse Sociale Bescherming op tafel, wat Vooruit wist af te blokken.

In de eerste nota's lag het volledig afschaffen van de rol van mutualiteiten in de Vlaamse Sociale Bescherming op tafel, wat Vooruit wist af te blokken.

Ook inzake Onderwijs ademden de eerste nota’s rancune uit, met een nauwelijks verholen aanval op de koepels en de regelrechte afschaffing van de brede eerste graad. Ook dat laatste is er uit ‘gekeeperd’. In de plaats kwam een wat hermetische formulering over ‘differentiatie in de eerste graad’.

Werk was nog zo’n domein waar Vooruit moest knokken. N-VA wou in de eerste nota’s de verplichte gemeenschapsdienst veralgemenen (nu is die afgeschaft en vervangen door ‘samenlevingsjobs’ die een uitkering combineren met een extra vergoeding per uur, al is de belofte van Vooruit dat werkzoekenden met zulke systemen sociale rechten zouden opbouwen niet ingevuld). Ook wou N-VA expliciet de beperking van de werkloosheidsuitkeringen tot twee jaar vragen (voorlopig nog niet gebeurd), en wou ze de sociale partners volledig uit de Raad van Bestuur van VDAB weren (nu blijven ze erin, aangevuld met de opname van externen). Een aantal cadeaus voor werkgevers die geen zinvol tewerkstellingseffect hebben, gaan op de schop: de jobbonus verdwijnt (op voorwaarde dat er een belastingvermindering komt op de lage lonen in het federale regeerakkoord), net als de doelgroepenkorting die vaak weggesmeten geld was.

IS DIEPENDAELE I DE BREUK MET OF DE VERDERZETTING VAN JAMBON I?

Wellicht beiden.

Diependaele I is zeker een breuk met Jambon I, omwille van de sociale investeringen in de bevoegdheden die belangrijk zijn voor Vooruit.

Deze regering kent twee socialistische ‘superministers’: Caroline Gennez (Welzijn, Armoedebestrijding, Cultuur en Gelijke Kansen) en Melissa Depraetere (viceminister-president, Wonen, Energie, Klimaat, Toerisme en Jeugd). Ze hebben zware portefeuilles, waarmee ze het verschil kunnen maken. Of zoals Wim Van Lancker schreef op X (voorheen Twitter): "Dat Armoedebestrijding en Welzijn enerzijds en Wonen, Energie, Klimaat anderzijds samenhangen, is een goede zaak. Het regeerakkoord laat hier speelruimte. Als Gennez en Depraetere goed samenwerken, laat dat een geïntegreerd Vlaams armoede- en klimaatbeleid toe". Philippe Diepvents doet hiertoe in het novembernummer van Samenleving & Politiek concrete voorstellen.

Ook anders dan bij Jambon I is de afwezigheid van de identitaire focus. De nadruk op het Nederlands is zeker een rode draad doorheen het regeerakkoord, maar de focus op de Vlaamse natievorming – zo sterk aanwezig bij Jambon I, met de canon, het Verhaal van Vlaanderen, de VRT als identiteitsmachine en het Vlaams culinair centrum – is verdwenen. De toon van het regeerakkoord is, althans op vlak van kansen bieden, zachter (maar, op vlak van kansen grijpen, ook strenger – zie verder).

Tegelijk is Diependaele I gewoon de verderzetting van Jambon I, hoezeer Vooruit ook de seizuur heeft willen maken. N-VA levert vijf van de negen ministers, waaronder de minister-president, en de ministers van Mobiliteit, Begroting, Onderwijs en Werk, Media en Brussel.

Ben Weyts zal op Begroting de budgettaire discipline van Matthias Diependaele verderzetten; de begroting moet in evenwicht zijn tegen 2027, en niet tegen 2029 zoals gevraagd door Vooruit en CD&V. Op Landbouw zal er geen koerswijziging komen met Jo Brouns (al is het een goede zaak dat Landbouw en Omgeving in één portefeuille zitten). Inzake Klimaat blijft het devies dat alles ‘haalbaar en betaalbaar’ moet blijven, al zegt bevoegd minister Melissa Depraetere dat de regering wel degelijk zal gaan voor de gevraagde vermindering van de uitstoot met 47% tegen 2030. Er werd ook gesnoeid in de budgetten van de Blue Deal en er staat geen letter in het akkoord over het statiegeld. Op vlak van Mobiliteit is, naast de investeringen in De Lijn, helaas de uitfasering van verbrandingsmotoren tegen 2029 geschrapt en komt er geen slimme kilometerheffing. Op Onderwijs zal Zuhal Demir het beleid van Ben Weyts verderzetten. Dirk Van Damme spreekt over een gebrek aan ambitie, visie en samenhang. Hij noemt het luik Onderwijs ‘minder erg dan het liet vermoeden, minder goed dan het zou moeten’.

‘Minder erg dan het liet vermoeden, minder goed dan het zou moeten’ is de samenvatting van het Vlaams regeerakkoord.

Die laatste omschrijving (‘minder erg dan het liet vermoeden, minder goed dan het zou moeten’) vat zowat het hele Vlaams regeerakkoord samen. Vooruit heeft hard gevochten op de eigen beloftes, en elders minder gewogen. Vergelijkbaar met wat gebeurde in de vorige legislatuur in Antwerpen. Daar had Vooruit goede schepenen, maar geen zeggenschap over de harde bevoegdheden van de stad.

Dit is dus een centrumakkoord, met N-VA als dominante partij. Een akkoord bovendien tussen drie erg verschillende partijen. En dat laat zich gevoelen. Er wordt talloze keren verwezen naar zaken die nog onderzocht of uitgeklaard moeten worden. Bij het verlagen van de erfbelasting van 3% naar 2%, wordt aangekondigd dat de achterpoortjes voor ontwijking van die belasting worden gesloten. Zal daar iets van in huis komen? Inzake Werk wordt fel ingezet op ‘werkbaar werk’, een goede zaak, maar hoe minister Zuhal Demir dit zal invullen is nog onduidelijk. Inzake Klimaat staat maar liefst 93 keer ‘onderzoeken’. Er blijft weinig ambitie op dat vlak, maar misschien duwt minister Depraetere de deur, die op een kier staat, open?

IS HET VLAANDEREN VAN N-VA EN VOORUIT WARM OF KOUD?

Met Diependaele I is de entente tussen N-VA en Vooruit, opgestart in Antwerpen, definitief bezegeld op Vlaams niveau, en wordt nu ook op lokaal niveau uitgerold. N-VA en Vooruit zijn twee totaal verschillende partijen. Zowel qua geschiedenis, programma, als profiel van mandatarissen en kiezers. Toch hebben ze elkaar nu echt gevonden. Vooruit schuift onder Conner Rousseau op richting het centrum. N-VA kiest vandaag voor een meer ‘compassionate conservatism’, nadat ze zag hoe alle drie de regeringspartijen na het koude bestuur van Jambon I zetels verloren.

Het Vlaanderen van N-VA en Vooruit is echter vooral warm voor wie werkt en Nederlands spreekt. Vlaanderen blijft één groot pretpak voor de middenklasse. Voor de anderen is er wantrouwen en koude. Het aanklampend, en soms zelfs bestraffend, beleid zit verweven doorheen het regeerakkoord. Beide partijen hebben elkaar gevonden in een sterke, strenge overheid, het soort étatisme dat CD&V al aanviel in de campagne, die vooral regels oplegt aan de kwetsbaren in de samenleving. Dit Vlaanderen is streng voor anderstalige ouders, sociale huurders en nieuwe inburgeraars.

Dit Vlaanderen is streng voor anderstalige ouders, sociale huurders en nieuwe inburgeraars.

Ook voor mensen die geen werk hebben, worden de verplichtigen aangescherpt en de ruimte om een eigen jobtraject op eigen tempo uit te stippelen, verkleind. Er komen kortere procedures voor sanctionering en men zet in op sollicitatieopdrachten. Er wordt zeker geïnvesteerd in sociale economie en er komen ook praktijktesten op de arbeidsmarkt, maar het evenwicht is zoek. Er wordt wel erkend dat er drempels zijn, maar in de domeinen die een oplossing kunnen bieden – zoals het woonbeleid en de kinderopvang – heerst de voorrang voor de werkenden. In de plaats van de schaarste op te lossen, verkiest men de groep die er aanspraak op kan maken, te verkleinen.

Er is harde taal voor mensen die het moeilijk hebben. Decenniumdoelen, een platform van armoede- en middenveldorganisaties, heeft een hele reeks bedenkingen bij het Vlaams regeerakkoord. Het Vlaanderen van N-VA en Vooruit is immers streng voor de onderkant. Een opsomming uit het regeerakkoord: er is de versterkte activering van langdurig zieken in de terug-naar-werk-trajecten, een ‘herevaluering’ van de invaliditeitsuitkering voor langdurig zieken die zich ‘onwillig’ opstellen, meer aanklampend beleid voor langdurig werklozen met dreiging van sancties, strengere eigendomsvoorwaarden voor sociale woningen (reeds vernietigd door de Raad van State), het onderzoeken of Vlaamse sociale ondersteuning kan worden gekoppeld aan een algemene verblijfsvoorwaarde van vijf jaar, en de dreiging van opsluiting in speciale residentiële voorzieningen van daklozen die voor overlast zorgen.

Ook in de focus op het Nederlands vinden N-VA en Vooruit elkaar, elk vanuit de eigen ideologie. Voor N-VA is het Nederlands de hoeksteen van de Vlaamse natievorming. Voor Vooruit is het de basis vanuit de emancipatiegedachte. ‘Hard inzetten op het Nederlands is ook vintage Vooruit’, stelde Melissa Depraetere onlangs. En dat merk je in het regeerakkoord. In het onderwijs moet minstens één van de ouders nu het bewijs voorleggen dat hij/zij Nederlands kent of de taal leert, op straffe van het verlies van de schoolbonus voor alle schoolgaande kinderen. Voor mensen die een sociale woning willen huren, wordt het niveau opgetrokken van de taalcursus NT2 naar B1-mondeling, anders kom je niet in aanmerking voor een sociale huurwoning.

GAAN WE NAAR EEN NIEUW POLITIEK LANDSCHAP?

Vooruit en N-VA hebben elkaar gevonden, zoveel is duidelijk. Vooruit is nu de geprefeerde junior partner van N-VA. In 2019 al zei Bart De Wever: 'Met sociaaldemocraten kan je regeren, zeker in Vlaanderen.' De tijd dat alles ‘de schuld van de sossen’ was, ligt al een tijdje achter ons. Bij de Vlaamse en federale verkiezingen van 9 juni legde Bart De Wever alle schuld bij de groenen, en bij de lokale verkiezingen van 13 oktober bij de ‘islamocommunisten’ van PVDA.

Deze entente is het gevolg van de politieke herverkaveling die we meemaken. De klassieke tripartite van weleer (socialisten, christendemocraten en liberalen) lijkt vervangen door een sterk centrumrechts blok (N-VA) en een minder sterk centrumlinks blok (Vooruit), met elk hun uitdager op de flanken (Vlaams Belang en PVDA). Al blijft Vlaanderen vooral een Beieren-aan-de-Noordzee, met N-VA en Vlaams Belang als twee grootste partijen. Bart De Wever en Conner Rousseau gebruiken elkaar voor eigen gewin om elk hun dominantie op de eigen helft van het politieke spectrum te consolideren. Vooruit wil niet aan de zijlijn staan, maar de schade beperken. Ze wil de sociale correctie zijn op een centrumrechts beleid.

Bart De Wever en Conner Rousseau gebruiken elkaar voor eigen gewin om elk hun dominantie op de eigen helft van het politieke spectrum te consolideren.

Maar er is meer aan de hand dan de politieke herverkaveling. Er is ook een zekere ideologische gemeenschappelijke grond, die al langer bestaat dan vandaag. Frank Vandenbroucke is de geestelijke vader van het rechten- en plichtenverhaal van Conner Rousseau, dat zo goed aansluit bij N-VA. In de jaren 2000 flirtte Vandenbroucke met de Derde Weg, het sociaal-liberalisme dat toen vooral in het VK en Nederland populair was. De Vlaamse socialisten waren in die periode niet langer fan van ‘gelijke uitkomsten’, enkel het minder ambitieuze ‘gelijke kansen’ haalde toen nog het programma. In die periode schreef toenmalig Antwerps burgemeester Patrick Janssens ook ‘Voor wat, hoort wat. Naar een nieuw sociaal contract’, een boekje dat mensen aan de onderkant met alle mogelijke middelen trachtte te responsabiliseren. Die visie is nu ook sterk aanwezig bij Conner Rousseau. ‘Ik ben ne strenge’, stelde hij recent nog op tour in Sint-Niklaas. De appreciatie van Conner Rousseau voor het flinkse Deense model van Mette Frederiksen verraadt zijn voorkeur voor ‘welvaartschauvinisme’, dat er van uitgaat dat we de sociale welvaart van wie hier rechtmatig verblijft maar kunnen handhaven als we streng zijn voor nieuwkomers en hen niet te snel toegang geven tot sociale uitkeringen en diensten. Enkel wie er al een tijd is, mag mee aan tafel.

De politieke entente tussen Vooruit en N-VA is ook niet nieuw. In 2009 vonden sp.a en N-VA elkaar al eens in de Vlaamse regering-Peeters II. Ook toen was de sp.a-top zeer blij met de sociale stempel die het regeerakkoord droeg. Er zou een huiskorting komen en een selectieve schooltoelage. Het échte vlaggenschip was de uitbouw van een Vlaamse Sociale Bescherming met een zorgbudget voor langdurig zorgbehoevenden en een maximumfactuur in de thuiszorg. Het decreet Sociale Bescherming, dat er uiteindelijk in 2012 kwam, was een flauw afkooksel van de plannen waarmee sp.a regeringsdeelname rechtvaardigde. Van een uitbouw van de Vlaamse Sociale Bescherming kwam toen weinig in huis. De liefde tussen socialisten en Vlaams-nationalisten bekoelde bij de lange regeringsformatie in 2011, en in 2014 moesten de socialisten er voor N-VA overal uit. De mantra ‘de schuld van de sossen’ kende toen haar ontstaan.

Zal Diependaele I nu wel werken voor Vooruit? En, belangrijker, zal Diependaele I werken voor álle Vlamingen?

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 9 (november), pagina 46 tot 51

• Vlaanderen
• Vlaamse regering
• N-VA
• Vooruit

HET VLAANDEREN VAN DIEPENDAELE I

Het Vlaanderen van N-VA en Vooruit blaast warm en koud

Wim Vermeersch

Maken Melissa en Caroline van gele hesjes progressieve kiezers?

Philippe Diepvents

Hoe chauvinistisch is het Vlaams regeerakkoord?

Silke Goubin

Disciplineren is maar een halve oplossing

Ludo Struyven