‘Pas wanneer deeltjes tegen elkaar botsen kunnen we erachter komen wat hun eigenschappen zijn. Dat is een ontzettend vreemde eigenschap van de kwantummechanica, maar als je het als metafoor bekijkt, is dat helemaal niet zo gek. Alleen als iets interactie vertoont, worden de eigenschappen ervan onthuld en zelfs verklaard.’ (Zia Haider Rahman, ‘In het licht van wat wij weten’, 2015)

Ik had ook andere metaforen dan de kwantummechanica kunnen gebruiken. Snuffelen, onderzoeken, krachten bundelen, enzovoort. Mensen én organisaties overstijgen zichzelf als ze samenwerken met anderen. Ze ontdekken eigenschappen en krachten waarvan ze voordien nog niet eens wisten dat ze die hadden, of waarvan ze nog niet wisten dat de ander ze had. Verrijkend. Kijk naar de mooie samenwerkingsverbanden binnen de Verenigde Verenigingen, Hart Boven Hard of het Transitienetwerk Middenveld. Of de intermutualistische samenwerkingen, samenwerkingen tussen vrouwenbewegingen, gemeenschappelijk vakbondsfront. Allianties, coalities, samenwerking: eenheid, met ook eigenheid. Wanneer zulke samenwerkingen tot wasdom komen, is een politieke vertaalslag van de maatschappelijke dynamiek een volgende stap. Dat is geen stap zonder risico. Een te eenzijdige focus op politiek kan nefast zijn voor de verscheiden uitzichten van de dynamiek.

Om te illustreren hoe organisaties elkaar kunnen versterken om hun eigen en een gemeenschappelijke missie te realiseren, schets ik graag de krijtlijnen van beweging.net.

MEER DAN EEN NAAMSVERANDERING

Op 14 juni 2014 hielden we beweging.net boven het doopvont. Een aantal opiniemakers deed de start van beweging.net af als ‘een naamsverandering’. Beweging.net was volgens hen gewoon de nieuwe naam van het ACW. Die simplificering was misschien communicatief handig, maar getuigt van sociologisch onbegrip. Dat onbegrip was niet nieuw. Het ACW werd voorheen afgebeeld als een zuil bestaande uit sterk geïntegreerde deeltakken (ACV, CM, Femma, Kwb en KAJ) die ingesloten waren in de koepel (ACW). Volgens die beeldvorming zorgde die koepel niet alleen voor de cohesie en eendracht, maar ook voor de band met de politiek (CD&V). Het ACW werd gepresenteerd als een monolitisch, hiërarchisch opgebouwde organisatie met aan de top de zogenaamde ACW-koepel. In zijn meest simpele versie werd deze koepel dan voorgesteld als het doorgeefluik van politieke marsorders. In meer genuanceerde verhalen over dat ‘machtige’ ACW werd gewezen op het permanente spanningsveld tussen deze sociale beweging, met haar progressieve verzuchtingen, en de zogezegd meer conservatieve christendemocratie.

Met dit artikel heb ik niet de ambitie om die meer complexe geschiedenis van het ACW te presenteren. Wie zich daarin wil verdiepen leest best het standaardwerk, De christelijke arbeidersbeweging in België 1891-1991, dat in 1994 onder leiding van Emmanuel Gerard werd gepubliceerd. Het onderzoekswerk van Klaas Keirse (KULeuven) biedt ondertussen boeiend geschiedenismateriaal over de laatste 30 jaar van de beweging. Wat wil ik dan doen? Ik wil elementen aanreiken die aantonen dat een sociaal vooruitstrevende maatschappelijke en economische agenda nog van deze tijd is. En dat beweging.net hierin een belangrijke rol kan spelen, in coalitie met andere middenveldspelers en van daaruit met bepaalde segmenten van het politieke veld.

DE ROL VAN BEWEGING.NET

Na maanden interne consultatie en intense gesprekken met en tussen honderden geëngageerde vrijwilligers en professionals van de verschillende betrokken organisaties kozen we voor een herijking van onze sociale beweging. Beweging.net ging van start, met een gemeenschappelijk handvest, een gezamenlijke missie, en een gedeelde visie en strategie die de krijtlijnen van het sterke bewegingsnetwerk vormen. Elf partnerorganisaties engageerden zich om samen dat vernieuwde project gestalte te geven. De partners vinden hun roots in de christelijke arbeidersbeweging, met name: het ACV en de CM als sociaaleconomische organisaties, Femma, de Kwb, Okra, Ziekenzorg, Pasar, het Internationaal Comité en Kaj als sociaal-culturele organisaties, Wereldsolidariteit als ngo en Familiehulp als sociale onderneming. Vier ‘geassocieerde partners’ vervoegden het netwerk vanaf dag één: Welzijnszorg, Pax Christi, Arktos en Groep Intro. Andere organisaties kunnen aansluiten. En, ik leg er de nadruk op voor wie vandaag nog denkt dat beweging.net louter een naamswijziging is: geen zuil meer, geen hiërarchische constructie, geen gesloten geheel.

Wat wel? Beweging.net is een ‘open’ netwerk-beweging die zich ent op de steeds verder ontplooiende netwerkmaatschappij. Beweging.net kiest ervoor een netwerk te zijn van partners die sterk geloven in de grondprincipes van de participatieve democratie en geïnspireerd zijn door christelijke waarden en de Universele Rechten van de Mens. Kenmerkend is de vrijwillige inzet voor de andere, in de buurt, de leefomgeving en op het werk, en voor de samenleving. Om en bij de 250.000 vrijwilligers zetten zich op de een of andere manier in binnen de beweging.

Een netwerk met een missie. Niet per toeval stelt de aanhef van de missie van beweging.net dat het ‘streeft naar een kwaliteitsvol leven voor iedereen’. De beweging blijft geloven in een maatschappijproject waar er naast staats- en marktactoren ook plaats moet zijn voor maatschappelijk middenveld, dat opkomt voor een waardengedreven inzet, voor een kwaliteitsvol leven van alle mensen. Waar de christelijke werknemersbeweging tot dit decennium vooral gestreden heeft voor een samenleving waarin economische groei voornamelijk gekoppeld werd aan welvaartstoename, aan herverdeling, aan sociaal ondernemen en aan sociale dialoog, hamert de christelijke werknemersbeweging nu ook op een extra dimensie: kwalitatieve groei. Groei is pas groei wanneer die zorgt voor een toename van het kwaliteitsvol leven voor iedereen. Anders is het groei op papier, maar achteruitgang voor mensen.

KERNOPDRACHTEN

De partnerorganisaties richtten beweging.net op met drie duidelijke kernopdrachten: het faciliteren van het open netwerk, dienstverlening en wegen op het beleid. De invulling van die specifieke opdrachten maken dat beweging.net niet alleen inhoudelijk, maar ook organisatorisch verschilt van het vroegere ACW. De organisatie is geënt op de realisatie van de missie en de drie kernopdrachten, met één faciliterende, nationale vzw en staf.

1/ Faciliteren van het netwerk

Het faciliteren van het netwerk gebeurt op alle niveaus, van lokaal over regionaal, provinciaal en nationaal. Op de eerste plaats door mensen en organisaties bijeen te brengen rond de meest uiteenlopende zaken: onderwijs, sociaal-cultureel werk, sociale economie, welzijn, armoedebestrijding, ethische vraagstukken, wonen, diversiteit en migratie, Europees sociaal beleid, internationaal beleid, enzovoort. Zo wordt vertrokken van wat leeft bij de mensen, wordt het ook vanuit een ander perspectief bekeken en komt men op ideeën om zelf iets op te zetten. Zo ontstonden innovatieve initiatieven zoals fietsbibliotheken (waar je een fiets, aangepast aan de leeftijd van de betrokkene, kan lenen) en een netwerk MyTrusto (waar mensen in schulden assistentie krijgen van deurwaarders, die deze keer niet aan de kant van de schuldeiser staan, maar constructief een afbetaalplan bemiddelen met de schuldeisers). Beweging.net en de partnerorganisaties brengen ook expertise en kennis binnen bij andere netwerken waar ze deel van uitmaken. Denk maar aan de Verenigde Verenigingen, Hart boven Hard en het Transitienetwerk Middenveld.

2/ Dienstverlening

Dienstverlening is de tweede opdracht van beweging.net. Dat gebeurt op de eerste plaats door Procura, een vzw met meer dan 600 aangesloten leden van zeer uiteenlopende pluimage uit de welzijns- en gezondheidssector, jeugdorganisaties, sportclubs, ... Procura helpt hen via opleiding en technisch advies om de steeds complexere financieel, juridische en arbeidsrechtelijke uitdagingen aan te kunnen. Denk aan een Chiro die vragen heeft over aansprakelijkheid van jeugdleiders, tot twee welzijnsvoorzieningen die de krachten willen bundelen.

3/ Wegen op het beleid

Als sociale beweging willen we ook wegen op het beleid om de universele rechten van de mens af te dwingen, om een sociaal-rechtvaardige en zorgzame samenleving tot stand te brengen, om de economie ten dienste te stellen van mens, samenleving en milieu. Kortom, om kwalitatieve groei te bewerkstelligen.

Wegen op het beleid kan met politici en ook bijvoorbeeld met mensen die zich engageren in een adviesraad. Zij engageren zich om het bewegingsproject te realiseren in een politieke context en logica, zoals vakbondsmensen dat in de context van overleg tussen werkgevers en werknemers doen, zoals vrijwilligers en beroepskrachten van CM dat in de context van welzijns- en gezondheidszorg doen, zoals vrijwilligers van Pasar sociaal-georiënteerde vrijetijdsbeleving stimuleren in een ontspanningswereld die steeds meer door commerciële spelers gedomineerd wordt, enzovoort.

Wegen op het beleid kan ook via opinievorming, via voorstellen, via overleg maar ook mobilisatie, via allianties en coalities met onder andere politici en politieke stromingen. De christelijke werknemersbeweging in ons land heeft daarvoor traditioneel een band met een politieke stroming, nl. de christendemocratie. Varianten op het model vindt men in het (nu nog) Verenigd Koninkrijk waar de coöperatieve beweging (Co-operative Group) via de Co-operative Party een electoraal en politiek pact heeft met de Labour Party. Ook de Christlich-democratische Arbeitnehmerschaft (CDA) kent een samenwerking met de christendemocratische CDU. In de VS vinden ‘organized labor’ en de Democratic Party elkaar dan weer.

De christelijke werknemersbeweging in ons land organiseert hiervoor op een systematische manier overleg met haar mandatarissen, van gemeentelijk tot Europees niveau. Het gaat momenteel om ongeveer 800 gemeenteraadsleden, 46 burgemeesters en 42 provincieraadsleden, 14 Vlaamse parlementsleden, 10 kamerleden, 4 senatoren, 3 ministers en 1 Europees Parlementslid.

Wegen op het beleid doen we ook door ‘politieke participatie’ te bevorderen. Naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 hebben we met de beweging 30.000 mensen bevraagd rond hun voorkeuren in het gemeentebeleid. Dit resulteerde in 190 gemeentelijke beleidsplannen die met vrijwilligers uit onze meer dan 350 afdelingen (nu ‘bewegingspunten’) werden opgesteld. Contacten waren hierover met alle democratische partijen, net zoals dat ook voor talloze dossiers gebeurt op andere politieke niveaus.

Wegen op het beleid doen we ten slotte ook via onze politieke en sociale academie. Deze vormt mensen om samenlevingskeuzes beter te begrijpen en te plaatsen, er kritisch over na te denken. Zo kunnen mensen vlotter actief een rol opnemen om de samenleving verder vorm te geven, bijvoorbeeld via een politiek engagement, ongeacht de politieke stroming.

ZEG NIET DAT WE HET NIET KUNNEN DOEN

Sociale bewegingen bestaan bij gratie van hun geworteldheid in de samenleving: 4 miljoen leden bij CM, 1,4 miljoen bij het ACV, 250.000 vrijwilligers die 3 of meer uren per week vrijwillig wegschenken, 90.000 gezinnen die Familiehulp op bezoek krijgen, enzovoort. Maar toch is het bijzonder moeilijk om die maatschappij vandaag de dag te vatten, aan te voelen, mee vorm te geven. Daarom is het belangrijk om enkele elementen op een rij te zetten.

Vooreerst stelt Ralf Bodelier, initiatiefnemer van de nieuwssite ‘World Best News’, terecht dat het met de wereld beter gaat dan ooit, maar dat we het amper horen. We zijn in ons land vier, bijna vijf, maal zo rijk als in 1960. We leven ook 10, bijna 11, jaar langer.

Maar het ongenoegen en onbehagen zit diep. ‘If I hadn’t seen such riches I could live with being poor’ (uit de songtekst Sit Down, van James). Misschien is dat wel de reden: mensen overal ter wereld zien grenzeloze rijkdom bij een beperkte groep mensen die het niet meer verstoppen maar etaleren.

We mogen ook niet ontkennen dat we met bijzonder grote uitdagingen zitten, eigen aan onze tijd. De opnieuw groeiende ongelijkheid en onverdraagzaamheid, de hardheid van de samenleving en het in vraag stellen van solidariteit, om er maar enkele te noemen.

We beseffen allemaal dat het huidige model van pure materiële groei onhoudbaar is. We beseffen allemaal dat we tot nu toe, ook als werknemersbeweging, mechanismen hebben gezocht voor een eerlijke verdeling van ‘het meer’ en dat we nu mechanismen moeten zoeken voor een eerlijke verdeling van ‘het minder’. Dat is natuurlijk een veel moeilijker opdracht. Vandaar ‘kwalitatieve groei’, waarbij levenskwaliteit en niet materiële kwantiteit voorop gaat. Simpel voorbeeld: een derde van het voedsel dat in de wereld wordt geproduceerd geraakt niet geconsumeerd. Maar 1 op de 9 mensen wereldwijd heeft te weinig voedsel om gezond te leven.

Zingevingskaders verdwijnen als sneeuw voor de zon. Een bevraging bij 48.000 mensen concludeert dat amper 1 op de 20 werkenden zijn of haar job over de hele lijn als zinvol ervaart en dat twee op de drie werkenden bedenkingen heeft bij de zinvolheid van zijn job. Hoewel de connectiviteit nog nooit zo overweldigend is geweest als nu neemt onzekerheid, twijfel en eenzaamheid bij veel mensen gigantische dimensies aan, een trieste pathologie van onze tijd.

‘Optimism is a moral duty’ om het met Karl Popper te stellen. Daarom zijn sociale actoren er om te ‘social engineeren’, ingenieus te knutselen aan de samenleving. Een voorbeeldje. Enkele jaren geleden werd ‘de toenemende golf van dementie’ afgedaan als een ondraagbaar budgettair probleem voor de samenleving. Door een knappe campagne, onder andere gedragen door de Koning Boudewijnstichting en Vlaams minister van Welzijn Jo Vandeurzen, ziet nu zowat elke Belg op de eerste plaats de mens achter de demente.

Zulke initiatieven, campagnes, projecten en sociale innovaties, daar wil beweging.net interne krachten voor mobiliseren, maar ook rond samenwerken met andere stromingen in het maatschappelijk middenveld.

GEEN FRONT MAAR EEN COALITIE VAN ENTHOUSIASTEN

Via een veelheid aan nieuwe initiatieven die ontstaan binnen onze sociale beweging en het ruimere middenveld wil beweging.net volop inzetten op samenwerking, contact en interactie. Niet om een agressief front te vormen, niet om strijd aan te wakkeren - en al zeker niet een interne strijd tussen gelijkgestemden. Geen agressieve strijd, wél coalities, netwerken en verbanden vormen die in deze netwerkmaatschappij voor een verbindend en positief project van kwalitatieve groei kunnen zorgen. Alleen zo kan een politiek draagvlak groeien voor een lokaal, Vlaams, Belgisch en internationaal beleid dat resoluut kiest voor meer levenskwaliteit en kwaliteit van samenleven. Die chronologie is belangrijk, een sterk samenlevingsproject gaat vooraf aan de politieke vertaling ervan. Vanzelfsprekend lopen ze in elkaar over - en hier leg ik nog een laatste keer de link naar de werking van beweging.net - zoals bewegingsmandatarissen naast politiek actief, vooral ook sociaal actief zijn. Zij kunnen daarom mee een trekkende rol spelen om waar mogelijk, de overslag te maken van een enthousiast samenlevingsproject naar politieke besluitvorming.

Patrick Develtere
Algemeen voorzitter beweging.net

Het Sienjaal - progressieve frontvorming - beweging.net

Samenleving & Politiek, Jaargang 23, 2016, nr. 7 (september), pagina 42 tot 47

• beweging.net
• progressieve frontvorming
• Het Sienjaal

HET SIENJAAL: 20 JAAR LATER

Iedereen bleef kijken vanuit het eigen hokje

Norbert De Batselier

Verschillen en complementariteit tussen groene en rode kiezers

Bart Meuleman, Koen Abts, Chris Gaasendam en Marc Swyngedouw

Partijleden en link(s)e samenwerking

Nicolas Bouteca, Carl Devos, Robin Devroe, Benjamin de Vet en Bram Wauters

Opnieuw voorlopers worden

John Crombez

Voor een progressief front van doeners

Meyrem Almaci

Een Borgerhout-scenario in heel Antwerpen

Peter Mertens

Werken aan coalitie van enthousiasten

Patrick Develtere

Samenwerken is de enige optie

Rudy De Leeuw

Het linkse speelveld is ruimer dan je denkt

Tom Garcia

Gescheiden slagen

Herman Lauwers en Jos Geysels