ALS IK NAAR DE SP.A KIJK, ZIE IK…

De sp.a is vandaag een zwalpend schip en bij gebrek aan duidelijke koers haken kiezers af. Tussen 2003 en 2007 verloor sp.a een derde van haar electoraat. Enkel diegenen die overtuigd zijn van de nood aan een (centrum)linkse, progressieve partij blijven sp.a stemmen. Niet omdat ze gecharmeerd zouden zijn door de inhoud of het enthousiasmerend verhaal dat de s.pa vandaag vertelt, wel omdat ze een onbestemd gevoel hebben dat Vlaanderen nu eenmaal een (centrum)linkse partij nodig heeft. Die kiezers kan sp.a wellicht ook zonder een aangescherpt verhaal nog enige tijd vasthouden. In wezen geven ze hun stem immers aan sp.a omdat ze overtuigd zijn van de basiswaarden die de partij al vele jaren uitdraagt en waar ze, althans in de ogen van die mensen, mee vergroeid is. De groeiende groep onbesliste en minder politiek geïnteresseerde kiezers zien dat verband tussen de partij en de waarden waar ze voor staat niet of niet meer.

HOE OPNIEUW ELECTORAAL AANTREKKELIJK WORDEN?

Om de vraag te beantwoorden hoe de partij zich weer aantrekkelijk kan maken voor de groep kiezers die potentieel wel een stem aan sp.a zou geven, maar vandaag niet (meer) op de partij stemt, lijkt het in eerste instantie belangrijk te kijken naar hoe het zover is kunnen komen.
Net zoals bij de andere traditionele partijen CD&V en Open Vld heeft de zoektocht naar kiezers in het politieke centrum de identiteit van de sp.a grondig aangetast. Niet waar de partij voor staat, wel wat de kiezer graag wil horen, stond de voorbije jaren centraal. Zelfs al stond wat de kiezer wil horen soms haaks op waarden die de partij hoog in het vaandel draagt. Wanneer alle centrumpartijen die aanpak hanteren, haalt onduidelijkheid de bovenhand. De partijen worden in de ogen van de kiezer inwisselbaar en uiteindelijk wint de politieke tegenstander die er wel in slaagt het verschil duidelijk te maken, of op zijn minst de perceptie daarvan te creëren.
Het is geen toeval dat zowel in 2007 als in 2010 de federale verkiezingen gewonnen werden door partijen die verandering beloofden en waarvan de leiders dat beeld ook nog eens met succes verpersoonlijkten. In 2007 deed Yves Leterme dat met het Vlaams Kartel dat het einde van paars bezwoer. Beide kartelpartners wonnen bij die situatie: CD&V gebruikte N-VA om haar eigen middelmatig en onscherp profiel bij te kleuren en N-VA bond zich aan een partij die haar met zekerheid over de kiesdrempel zou tillen. CD&V vermeed via die politiek-strategisch keuze een scenario waarbij ze mogelijk definitief vermorzeld zou raken tussen de toenmalige regeringspartijen Open Vld en sp.a, partijen die zich klassiek rechts en links van CD&V bevonden. Enkel door zich te binden aan N-VA ontsnapten CD&V en Yves Leterme aan het grijze imago dat drie jaar later wel een zware verkiezingsnederlaag voor de partij inluidde. Op 13 juni 2010 deed Bart De Wever het kartelverhaal van verandering nog eens over. Scherper en beter dan Yves Leterme in 2007.

En wat gebeurde er in 2007 en in 2010 met sp.a? Twee keer werd de partij volledig van tafel gespeeld en slaagde ze er niet in te wegen op de campagne. Haar verhaal, in zoverre dat intern al duidelijk uitgeklaard was, werd niet gehoord door de kiezer. Het geraakte zelfs nauwelijks tot bij de kiezer. Niet in 2007, toen sp.a een regeringspartij was en ook niet in 2010 toen sp.a een oppositiepartij was. Dat de partij er niet in slaagde een scherp verhaal tot bij de kiezer te brengen, noch als regeringspartij, noch als oppositiepartij is veelzeggend.
De voorbije jaren slaagde de sp.a er een keer in om wel een duidelijk verhaal te vertellen en het ook te belichamen: bij de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen in 2006. De politieke situatie lokaal valt moeilijk te vergelijken met de situatie nationaal of regionaal, maar het was wel de laatste keer dat sp.a zeer prominent en met succes op de voorgrond stond. Het antwoord op de vraag hoe de sp.a er in Antwerpen in slaagde om een, na de Visa-crisis, haast uitzichtloze situatie volledig in haar voordeel te keren, kan ondanks de verschillen tussen het lokale en het nationale niveau leerzaam zijn.
Het beeld dat bij de kiezer bleef hangen in de aanloop naar oktober 2006 was er een van een sp.a die geleerd had uit haar historische fouten en opnieuw wilde luisteren naar de echte verzuchtingen van de Antwerpenaar. De vraag of het om realiteit of perceptie gaat, is op korte termijn irrelevant. Realiteit staat in dit verhaal synoniem voor duurzaamheid. Perceptie voor vluchtigheid. Alleszins, in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 stond in Antwerpen het beeld van verandering pal overeind.
De campagne die toen werd gevoerd - niet enkel de strikte kiescampagne maar ook de hele aanloop er naartoe - was creatief en gedurfd. Ze was vernieuwend en tegelijk, misschien zelfs net daarom ook omstreden. Alleszins stond ze mijlenver af van de campagnes die in 2007, 2009 en 2010 werden gevoerd en die zeer mainstream, veilig en voor de hand liggend waren. Tegenover het blitse imago van verandering van het Vlaams Kartel en later N-VA blonk sp.a uit in zekerheid, maar ook in saaiheid. In 2010 belichaamde de partij voor veel kiezers het beeld dat ze na drie jaar Leterme zelf zegde te willen bestrijden: dat van de saaiheid en van de politieke stilstand.

Het is ook interessant om te kijken naar de uitslagen van de federale verkiezingen in 2003, het jaar waarin sp.a haar laatste echte federale verkiezingsoverwinning boekte. Vooral het afzetten van de resultaten per kieskanton in dat verkiezingsjaar tegenover de resultaten in 2010 levert interessante gegevens op. Vanzelfsprekend hangen lokale scores nauw samen met lijsttrekkers en met de aan- of afwezigheid van bekende gezichten bij andere partijen. Maar toch is er een duidelijk waarneembare trend: in stedelijke bastions waar de partij van oudsher sterk staat zoals Antwerpen, Gent en Mechelen verloor de partij tussen 2003 en 2010 beduidend minder kiezers dan in de kleinere provinciestadjes en op het platteland.
Een logische conclusie is dat de basis in de stad solider is. Dat er meer mensen wonen die ook zonder enthousiasmerend en gedurfd verhaal voor sp.a blijven stemmen. Maar ook het omgekeerd is waar: op het platteland is het geloof in de sp.a veel minder geworteld en dus veel vluchtiger. In slechte electorale tijden zijn de steden de bastions die de sp.a behoeden voor de totale neergang en in goede electorale tijden nemen ze het platteland als het ware op sleeptouw. Dat laatste werd bewezen bij de gemeente- en provincieraadsverkiezingen in 2006. In de verschillende Vlaamse provincies boekte de sp.a een tot twee procent winst in vergelijking met de verkiezingen van 2000. In de provincie Antwerpen was er een stijging met bijna zes procent. Ook in de gemeenten rond Antwerpen deed sp.a het in 2006 opvallend goed. Tot in de rijkere gemeenten ten noorden van Antwerpen, waar de partij doorgaans (zeer) lage scores haalt, zinderden de positieve vibraties van de partij in de stad door. De duidelijke keuze voor de stad die als een rode draad door de Antwerpse sp.a campagne liep, werkte indirect ook in op de aanpalende gemeenten, zelfs in de hele provincie. Gewoon omdat sp.a er in slaagde zichzelf een gezicht te geven. Het gezicht van een partij die werk maakt van de stad waar ze het voor het zeggen heeft.
Ook andere traditionele partijen ervaren de politieke breuklijn tussen stad en platteland, maar voor sp.a lijkt een resolute keuze voor de stad extra aangewezen. Niet enkel omdat er sterke inhoudelijke argumenten voor zijn die nauw aansluiten bij het progressief, sociaal en groen imago van de partij, maar ook vanuit politiek-strategisch oogpunt. Zowel haar oude als haar nieuwe electoraat woont immers bij uitstek in de stad en de realiteit leert dat goede scores in de steden afstralen op het platteland. Bovendien kan sp.a in de steden een stevig geworteld emancipatorisch verhaal schrijven dat volledig aansluit bij haar historische core business en bij haar nieuwer ecologisch profiel.

Het dossier van de Lange Wapper illustreert dat de sp.a soms voor de stad kiest, maar er zijn ook andere verhalen. Het tekort aan scholen in de grootsteden kan daarbij als lichtend voorbeeld dienen. De nieuwe inschrijvingsmethodiek in Antwerpen maakte pijnlijk duidelijk dat er, door de vergroening van de stadsbewoners, een nijpend tekort aan scholen is ontstaan in de stad. Antwerps schepen van onderwijs Robert Voorhamme kaartte die problematiek al vele jaren aan in het Vlaams parlement. Zonder al te veel succes. Nochtans maakte sp.a al die jaren deel uit van de Vlaamse regering. Toch vond de partij het blijkbaar geen voldoende zwaarwichtig dossier om voluit te gaan. Vreemd, want het gaat om het wezen van wat een sociale en progressieve partij zou moeten zijn en bovendien snijdt het recht in het hart van haar huidig en toekomstig electoraat.
Het probleem van het scholentekort kwam uiteindelijk op de politieke agenda omdat ouders van witte kinderen door de nieuwe inschrijvingsmethodiek plots geen school meer hadden. De politieke wereld werd met een schok wakker en bevoegd sp.a minister Pascal Smet kwam in het oog van de storm te staan.
Maar het verhaal over het scholentekort vertelt nog veel meer. Betekent het feit dat het probleem dit jaar duidelijk werd ook dat er vorig jaar nog geen probleem was? Helaas niet, alleen werden toen, bij gebrek aan een eerlijke inschrijvingsmethodiek enkel minder mondige, vaak allochtone inwoners van onderwijs uitgesloten.
Dat soort onrecht en uitsluiting is bij uitstek een stedelijk gegeven en voor sp.a ligt daar de wereld open. Zorg voor scholen, voor degelijk onderwijs, voor werk op maat, voor een deftige stedelijke mobiliteit met meer oog voor gezondheid, voor meer groen, voor goed ingerichte openbare ruimte, ontspanningsmogelijkheden.
Een partij die daar op een gedurfde, creatieve, vernieuwende, misschien soms ook omstreden manier mee omgaat, bouwt rechtstreeks en onrechtstreeks aan haar eigen electorale toekomst. Omdat dergelijke keuzes aansluiten bij waar de partij inhoudelijk voor staat, zal het bovendien een duurzame electorale toekomst blijken te zijn.

Tom Cochez
Journalist Apache.be

sp.a - ideologie - socialisme - verkiezingen

Samenleving & Politiek, Jaargang 17, 2010, nr. 8 (oktober), pagina 14 tot 17

• sp.a
• ideologie
• socialisme
• verkiezingen

REFLECTIES OVER DE SP.A